Χρειαζόμαστε ΕΣΠΑ παραγωγικού μετασχηματισμού – Άρθρο κ. Χρήστου Α. Ιωάννου, Διευθυντή Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας ΣΕΒ, στην Εφημερίδα των Συντακτών, 18/7/2020
Τα αποτελέσματα των προηγουμένων ΕΣΠΑ (ΜΟΠ 1985-89, δύο «πακέτα Ντελόρ» 1989-93, 1994-99, ένα «πακέτο Σαντέρ» 2000-06, και δύο ΕΣΠΑ 2007-2013 και 2014-2020) δεν είναι αμελητέα ως προς την εισροή πόρων στην ελληνική οικονομία. Αν αναχθούν σε σημερινές τιμές υπερβαίνουν το μέγεθος του σημερινού ΑΕΠ.
Δεν είναι όμως επαρκή ως προς την επενδυτική-παραγωγική αξιοποίησή τους. Το ότι η εισροή αυτών των πόρων συνέβαλε στην ετήσια μεγέθυνση της ελληνικής οικονομίας κατά 1-1,5% είναι θετικό, θα ήταν ιδιαίτερο παράδοξο η εισροή πόρων να μην είχε, έστω αυτήν, την θετική επίπτωση.
Όμως είναι η συγκριτική αξιολόγηση των ελληνικών επιδόσεων στην οικονομική και κοινωνική σύγκλιση (που είχε γίνει στόχος της Κοινότητας το 1986 στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, και αποτέλεσε την νομιμοποιητική βάση των «πακέτων») που πρέπει να γίνει κατανοητή και να οδηγήσει στην μεγάλη αλλαγή πορείας.
Όταν οι Ελλάδα εισήλθε στην ΕΟΚ είχε τις λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες στην Κοινότητα, δίπλα σε αυτές του Ιταλικού Νότου. Ποιο είναι το ελληνικό «παράδοξο», 40 χρόνια μετά, που δεν το λες και κριτήριο επιτυχίας; Το «παράδοξο» είναι ότι παρά τις αλλεπάλληλες διευρύνσεις της ΕΟΚ, και της ΕΕ, από τα 10 μέλη όταν εισήλθε η Ελλάδα, στα 28 πριν το Brexit, και την συνεχή προσθήκη περιφερειών, κατά κανόνα φτωχότερων (με εξαίρεση την διεύρυνση του 1995 Αυστρία, Σουηδία, Φιλανδία), που έφτασαν τις 268, ελληνικές περιφέρειες παρέμεναν, και παραμένουν, συστηματικά καθηλωμένες στην τελευταία 10δα, 15δα, 20δα των λιγότερο αναπτυγμένων περιφερειών της ΕΕ.
Αν τις απλοποιήσουμε στα βασικά συστατικά τους, η σύγκλιση, η οικονομική μεγέθυνση και η ευημερία κάθε κοινωνίας εξαρτάται από την αύξηση της παραγωγικότητάς της και από την αύξηση του ποσοστού των απασχολουμένων της. Το γινόμενο τους δημιουργεί την μεγέθυνση του ΑΕΠ.
Και με αυτά τα κριτήρια οι επιδόσεις των ΚΠΣ, ΕΣΠΑ δεν πρέπει να θεωρούνται ικανοποιητικές, με 0,1% μέση ετήσια αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας στην ελληνική οικονομία, και με τα ποσοστά απασχόλησης στα χαμηλότερα της ΕΕ και σταθερά χαμηλότερα 5-10% του εκάστοτε ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Η παραγωγικότητα πραγματοποιείται στις δυναμικές παραγωγικές επιχειρήσεις που επενδύουν, και καινοτομούν. Το ποσοστό απασχόλησης αυξάνει όταν αυτές οι επιχειρήσεις όχι μόνο πολλαπλασιάζονται ως ΜμΕ αλλά και μεγαλώνουν, επενδύοντας και σε ανθρώπινο κεφάλαιο με δεξιότητες και εργασιακές ικανότητες. Όμως, παρά τα 5 και μισό ΕΣΠΑ, οι ελληνικές ΜμΕ εξακολουθούν να έχουν το 50% της παραγωγικότητας των αντίστοιχων της ΕΕ.
Το νέο ΕΣΠΑ πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας. Αυτή είναι όχι εν γένει οι ΜμΕ αλλά οι (μικρές, μεσαίες και μεγάλες) επιχειρήσεις που παράγουν αυτό που λέμε «διεθνώς εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες», που συμμετέχουν σε «διεθνείς παραγωγικές αλυσίδες αξίας». Δεν είναι θέμα μεγέθους των επιχειρήσεων. Είναι θέμα τομέα και κλάδου στον οποίο δραστηριοποιούνται οι επιχειρήσεις. Του «τι παράγουν» σε «προστιθέμενη αξία».
Κρισιμότερη είναι η αναπτυξιακή συμβολή στην οικονομία (και την κοινωνία) των επιχειρήσεων (και των εργαζομένων), μικρών, μεσαίων και μεγάλων, που παράγουν διεθνώς εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες, και άλλη η συμβολή αυτών του τομέα των διεθνώς μη εμπορευσίμων.
Οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι με διεθνώς εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες, δραστηριοποιούνται στους κλάδους της μεταποίησης, της πληροφορικής και των υπηρεσιών τεχνολογικής αιχμής, των ορυχείων, των διεθνών μεταφορών (ναυτιλιακών, κ.λπ.) της ανταγωνιστικής παραγωγής στον πρωτογενή τομέα, και σε ένα βαθμό του (ευαίσθητου) τουρισμού. Αυτές είναι «η ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας». Σε αυτούς τους τομείς και κλάδους το νέο ΕΣΠΑ πρέπει να γίνει επένδυση και παραγωγή, και όχι κατανάλωση, όπως τα προηγούμενα.
Το νέο ΕΣΠΑ αποτελεί ευκαιρία για μεγάλη αλλαγή πορείας. Για να μην έχουμε τα αποτελέσματα των προηγουμένων. Ευκαιρία γιατί μέσω αυτού και των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης μπορεί να καλυφθεί ένα μέρος του επενδυτικού κενού που χαρακτηρίζει την ελληνική κοινωνία και οικονομία.
Η μεγάλη αλλαγή πορείας αφορά και το ανθρώπινο κεφάλαιο. Κάθε ΚΠΣ και ΕΣΠΑ αφιέρωνε ένα 20% των πόρων του στο ανθρώπινο δυναμικό. Οι επιδόσεις και οι αποδόσεις ήταν-είναι εξίσου πενιχρές. Η λεγόμενη «κατάρτιση», χρηματοδοτημένη αφειδώς επί δεκαετίες, έχει αποτύχει πλήρως στην Ελλάδα. Η αναβάθμιση του ανθρώπινου κεφαλαίου της χώρας δεν είναι θέμα «απορρόφησης» ακόμη περισσότερων δισ. από την «κατάρτιση». Αλλά υπόθεση ριζικών και ολικών μεταρρυθμίσεων στην εκπαίδευση, στην παιδεία.
Για την ενίσχυση του τρίτου παραγωγικού συντελεστή, διαφορετικού και από την «απλή» ανθρώπινη εργασία (που ούτως ή άλλως πρέπει να επανειδικεύεται, να εμπλουτίζεται, να αναβαθμίζεται με γνώσεις και δεξιότητες τεχνικές και ψηφιακές), και από το κεφάλαιο: της ανθρώπινης νοημοσύνης, του νέου ανθρωπίνου κεφαλαίου, που στην νέα οικονομία είναι ενσωματωμένη στην νέα επιχειρηματικότητα και στους εργαζομένους της 4ης βιομηχανικής και ψηφιακής επανάστασης. Κι αυτό αφορά όλη της Ελλάδα και τις περιφέρειές της.
