Τα διασφαλιστικά μέτρα του Δημοσίου κατά των οφειλετών του

Νίκος Σεκέρογλου
Πάρεδρος Στε

Η Φορολογική Διοίκηση, προκειμένου να διασφαλίζει την είσπραξη φόρων, μπορεί να προβαίνει πριν τη λήξη της προθεσμίας καταβολής της οφειλής και χωρίς δικαστική απόφαση στην επιβολή συντηρητικής κατάσχεσης κινητών, ακινήτων, απαιτήσεων και γενικά όλων των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη του Δημοσίου είτε βρίσκονται στα χέρια του είτε στα χέρια τρίτου (άρθρο 46 παρ. 1 του ΚΦΔ, ν. 4174/2013, όπως ισχύει). Αυτά είναι τα λεγόμενα διασφαλιστικά μέτρα του δημοσίου, τα οποία κατά τα τελευταία χρόνια της κρίσης και των δημοσιονομικών περιορισμών αξιοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό. Τι όμως εξυπηρετούν και για ποιο λόγο επιβάλλονται;

Εφόσον διαπιστώνεται μη απόδοση, ανακριβής απόδοση, συμψηφισμός, έκπτωση ή διακράτηση Φ.Π.Α., Φ.Κ.Ε., φόρου ασφαλίστρων, παρακρατούμενων, επιρριπτόμενων φόρων, τελών και εισφορών με σκοπό τη μη πληρωμή συνολικά στο Δημόσιο ποσού πάνω από 150.000 ευρώ, η Διοίκηση μπορεί, βάσει ειδικής έκθεσης ελέγχου να μην χορηγεί έγγραφα που απαιτούνται για τη μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων και να δεσμεύει ως το 50% των καταθέσεων και του χρηματικού περιεχομένου των θυρίδων του υπόχρεου (άρθρο 46 παρ. 5 του ΚΦΔ, ν. 4174/2013, όπως ισχύει). Δηλαδή τα νομικά πρόσωπα και σωρευτικά οι ομόρρυθμοι εταίροι ή και κάθε πρόσωπο εντεταλμένο από οποιαδήποτε αιτία στη διοίκηση, διαχείριση ή εκπροσώπηση οποιουδήποτε νομικού προσώπου ή νομικής οντότητας μπορεί να έρθει αντιμέτωπο με την επιβολή τέτοιων μέτρων.

Αναμενόμενα προβλέπεται δυνατότητα προσφυγής ενώπιον του Διοικητικού Πρωτοδικείου, κατά της απόφασης του οποίου μπορεί να ασκηθεί αίτηση αναιρέσεως ενώπιον του ΣτΕ. Στις περιπτώσεις αυτές οι δεσμεύσεις λογαριασμών και χρημάτων σε θυρίδες αίρονται με την καταβολή (ή υποβολή εγγυητικής) του 40% ή του 50% (σε περίπτωση αμφισβήτησης των οικείων πράξεων) των οφειλομένων, ενώ τα μέτρα αίρονται υποχρεωτικά στο σύνολό τους α) με καταβολή (ή υποβολή εγγυητικής) του 70% των οφειλομένων, β) με ακυρωτική απόφαση του διοικητικού δικαστηρίου, γ) μετά από ακύρωση των πράξεων προσδιορισμού των φόρων κ.λπ., δ) μετά την πάροδο 5 ετών από την έκδοση των πράξεων προσδιορισμού, ε) με υπαγωγή σε πρόγραμμα ρύθμισης ή διευκόλυνσης, και στ) όταν η είσπραξη της οικείας οφειλής έχει διασφαλιστεί πλήρως.

Η νομολογία παρότι πρόσφατη, είναι ιδιαιτέρως πλούσια και βοηθά να κατανοήσουμε τα όρια και κατ’ επέκταση το σκοπούμενο αποτέλεσμα τέτοιων μέτρων. Ειδικότερα:

1. Δεν αρκεί το πρόσωπο στο οποίο επιβάλλονται να έχει κατά το χρόνο τέλεσης της παράβασης μια από τις ιδιότητες που προβλέπουν οι διατάξεις· η φορολογική αρχή οφείλει να διερευνήσει ειδικά αν το πρόσωπο αυτό ήταν με βάση το νόμο, το καταστατικό ή κάποια άλλη απόφαση εντεταλμένο να ασκεί καθήκοντα διοίκησης, διαχείρισης ή εκπροσώπησης (ΣτΕ 2326/2017).
2. Τα διασφαλιστικά μέτρα είναι επιβλητέα στον Αντιπροέδρο και αναπληρωτή Διευθύνοντα Σύμβουλο, μόνον εφ’ όσον αποδειχθεί ότι το κατά τον κρίσιμο χρόνο, τους αναπλήρωσαν πράγματι (ΣτΕ1014/2017)
3. Δεν απαιτείται προηγούμενη ακρόαση (ΣτΕ 4199/2015).
4. Δεν είναι νόμιμα εάν επιβάλλονται σε πρόσωπο που δεν είχε την απαιτούμενη ιδιότητα τη στιγμή της γέννησης της φορολογικής υποχρέωσης, έστω κι αν την απέκτησε μεταγενέστερα ή την είχε προγενέστερα (ΣτΕ 4389/2015 κ.α.).

Όπως αποδεικνύεται η πρακτική εφαρμογή τους εγείρει προβληματισμούς ως προς:

• την πιθανή επικάλυψη με τη δυνατότητα του Εισαγγελέα Οικονομικού Εγκλήματος σύμφωνα με το άρθρο 63 του ν. 4472/2017, να προβεί σε δεσμεύσεις τραπεζικών λογαριασμών, θυρίδων και περιουσιακών εν γένει στοιχείων, ακινήτων και κινητών, σε περίπτωση διενεργούμενης ποινικής προκαταρκτικής εξέτασης για φορολογικά και οικονομικά εγκλήματα
• την προϋπόθεση τα πρόσωπα στα οποία επιβάλλονται να έχουν ασκήσει εν τοις πράγμασι διοίκηση, διαχείριση ή εκπροσώπηση καθώς και η σχετική φορολογική οφειλή να έχει προκύψει από την άσκηση αυτών των αρμοδιοτήτων,
• τη μέθοδο επιλογής των προσώπων στα οποία επιβάλλονται,
• την εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας ως προς το ύψος του ποσού που μπορεί να δεσμευθεί σε λογαριασμούς και θυρίδες,
• τη χρονική διάρκεια τους, και τέλος
• την αποτελεσματικότητα τους ως προς την καταβολή των οφειλομένων στην φορολογική αρχή.

Μήπως είναι και αυτό ένα ακόμη αναγκαίο μέτρο που όμως λόγω της αυστηρότητάς του ενδεχομένως να λειτουργεί αποτρεπτικά στη συμμετοχή αξιόλογων στελεχών στη διοίκηση επιχειρήσεων;  Αξίζει να παρακολουθήσει κανείς την εξέλιξή του στη μετά την ύφεση εποχή.