Η Πολιτική Ανταγωνισμού και το νέο αναπτυξιακό μοντέλο για την εθνική οικονομία

Εάν δούμε την αντίστοιχη κατάταξη στην Ελλάδα, αυτό που αμέσως διακρίνεται είναι η στασιμότητα του οικονομικού μας μοντέλου, με την έννοια ότι καμία από τις πρώτες πέντε εταιρείες (σε κεφαλαιοποίηση) από το 2007 μέχρι το 2020 δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως επιχείρηση ψηφιακής οικονομίας, ενώ είναι ξεκάθαρο ότι οι ίδιες επιχειρήσεις και κλάδοι της οικονομίας παραμένουν διαχρονικά στην κορυφή της κατάταξης, παρά την έλευση της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης.

Ειδικότερα, θα ήθελα να τονίσω τη συνεισφορά της πολιτικής (και του δικαίου) ανταγωνισμού στο νέο οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης. Οι πολιτικές ανταγωνισμού θέτουν το πλαίσιο λειτουργίας για τις αγορές και, ως εκ τούτου, επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την κατανομή πόρων που απαιτούνται για την οικονομική ανάπτυξη. Γνωρίζουμε επί μακρόν ότι ο αποτελεσματικός ανταγωνισμός παρέχει σημαντικά οφέλη στους καταναλωτές μέσω περισσότερων επιλογών, χαμηλότερων τιμών και καλύτερης ποιότητας αγαθών και υπηρεσιών. Ο ανταγωνισμός προωθεί επίσης την ανάπτυξη, διότι παρέχει ισχυρά κίνητρα προκειμένου να καθίστανται οι επιχειρήσεις πιο αποτελεσματικές από τους ανταγωνιστές τους, ενώ επιβραβεύει την καινοτομία. Αυτό επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους.

Πρώτον, εντός των επιχειρήσεων, ο ανταγωνισμός λειτουργεί ως μηχανισμός πειθαρχίας, ασκώντας πίεση στους διαχειριστές των εταιρειών προκειμένου να καθίστανται πιο αποτελεσματικοί.

Δεύτερον, ο ανταγωνισμός διασφαλίζει ότι οι επιχειρήσεις υψηλότερης παραγωγικότητας αυξάνουν το μερίδιο αγοράς τους σε βάρος των λιγότερο παραγωγικών επιχειρήσεων. Έτσι, είναι πιθανό οι τελευταίες να εξέρχονται της αγοράς και να αντικαθίστανται από επιχειρήσεις υψηλότερης παραγωγικότητας, με τον επακόλουθο θετικό δι-εταιρικό αντίκτυπο στην παραγωγικότητα.

Τρίτον, και ιδιαιτέρως σημαντικό, ο ανταγωνισμός ωθεί τις επιχειρήσεις στην καινοτομία, αυξάνοντας τη δυναμική αποτελεσματικότητα μέσω τεχνολογικών βελτιώσεων των παραγωγικών διαδικασιών ή της δημιουργίας νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Με την παρουσία ανταγωνισμού, οι εταιρείες στοχεύουν στην καινοτομία για να εξασφαλίσουν πλεονέκτημα κόστους, τη διαφοροποίηση των προϊόντων τους ή/και την διοχέτευση νέων προϊόντων στην αγορά.

Ο ανταγωνισμός αποτελεί επίσης άμυνα ενάντια στην εδραίωση των κεκτημένων συμφερόντων και του προστατευτισμού, συμβάλλοντας στο άνοιγμα των αγορών σε νεοεισερχόμενους παίκτες και στην αύξηση της ελκυστικότητας μιας χώρας ως αποδέκτη άμεσων ξένων επενδύσεων (με ενδεχόμενο σχετικό δευτερογενές αποτέλεσμα που θα έχει τη μορφή ανάπτυξης νέων τεχνολογιών και συστημάτων διαχείρισης).

Ο θετικός αντίκτυπος του ανταγωνισμού στην οικονομική ανάπτυξη μπορεί να ενισχύεται περαιτέρω από την προστασία του συμφέροντος των καταναλωτών. Όταν οι καταναλωτές εμπιστεύονται τις επιχειρήσεις και τις αγορές και μπορούν να επιλέγουν ενεργά και να αγοράζουν το καλύτερο γι’ αυτούς, τότε οι εταιρείες θα ανταγωνίζονται μεταξύ τους με θεμιτό τρόπο προκειμένου να καλύψουν τις επιθυμίες των καταναλωτών, ώστε να αποσπούν πελάτες η μία από την άλλη.

Τον τελευταίο καιρό έχει ανοίξει συζήτηση τόσο στο εθνικό όσο και στο Ευρωπαϊκό επίπεδο για τη σχέση μεταξύ βιομηχανικής πολιτικής και πολιτικής ανταγωνισμού. Υπάρχουν διάφορες περιστάσεις στις οποίες μία ενεργός βιομηχανική πολιτική μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα.

Κατ’ αρχήν, τα μαθησιακά αποτελέσματα (learning by doing effects) είναι ζωτικής σημασίας για τους περισσότερους κλάδους της οικονομίας, αλλά ιδίως για την ανάπτυξη καινούριων βιομηχανιών και της ψηφιακής οικονομίας. Προβλήματα συντονισμού και ατελείς αγορές ή έλλειψη ορθής ενημέρωσης των επενδυτών οδηγούν όμως στη γνωστή περίπτωση της υπο-επένδυσης. Εδώ θα μπορούσε να βοηθήσει κάποια μορφή κεντρικού πληροφοριακού συστήματος, ρόλος που συνήθως υιοθετείται από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Σε άλλες περιπτώσεις, τον ρόλο αυτό μπορεί να επωμιστεί ένας εθνικός πρωταθλητής με δεσπόζουσα θέση στη συγκεκριμένη εγχώρια βιομηχανία ή ένας συντονιστής ευρύτερου οικοσυστήματος ανεξαρτήτων εταιρειών. Για να λειτουργήσει σωστά αυτό θα πρέπει να στηρίζεται στην απαραίτητη εμπιστοσύνη ότι ο ενορχηστρωτής του οικοσυστήματος δεν θα εκμεταλλευτεί την κεντρική του θέση για να απομυζήσει τα υπόλοιπα μέλη του οικοσυστήματος, κάτι που θα επηρεάσει την παραγωγικότητά τους. Η εφαρμογή του δικαίου ανταγωνισμού με σκοπό την προστασία των μελών ενός οικοσυστήματος δομικής σημασίας για τον ανταγωνισμό μπορεί να συνεισφέρει στην ανάπτυξη αυτής της εμπιστοσύνης, και επομένως να δράσει συμπληρωματικά.

Συμπερασματικά, τα εμπειρικά στοιχεία για μία ενίσχυση της βιομηχανικής πολιτικής παραμένουν ακόμα ασαφή, ενώ υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι η πολιτική ανταγωνισμού και η εφαρμογή του δικαίου ανταγωνισμού μπορούν να προωθήσουν την καινοτομία και την ανάπτυξη, διαφυλάττοντας και την κοινωνική δικαιοσύνη.