Uni-pharma: SARS-CoV-2 -Πρωτοποριακό ελληνικό «φωτεινό» τεστ αντισωμάτων
Άρθρο της Θεοδώρας Τσώλη στο Βήμα, 30/6/2021
Πρόκειται για ένα «κινητό εργαστήριο» μέτρησης των αντισωμάτων ενάντια στον νέο κορωνοϊό που βασίζεται σε καινοτόμο «γαλανόλευκη» φωτονική τεχνολογία, δίνει αποτελέσματα σε δύο με τρία λεπτά και υπόσχεται να συμβάλει στον καλύτερο έλεγχο της πανδημίας δείχνοντας το επίπεδο ανοσίας στην κοινότητα.
Ενα (κυριολεκτικώς) φωτεινό τεστ που μετρά τα αντισώματα ενάντια στον ιογενή εχθρό των ημερών μας, τον SARS-CoV-2, «γεννήθηκε» στην Ελλάδα μέσα από τον αρμονικό «γάμο» της καινοτόμου εγχώριας έρευνας με την εγχώρια βιομηχανία. Πρόκειται, σύμφωνα με τους δημιουργούς του, για ένα πρωτοποριακό εργαλείο που βασίζεται σε φωτονική τεχνολογία και υπόσχεται μέσα στους επόμενους μήνες να συμβάλει στον καλύτερο έλεγχο της πανδημίας του νέου κορωνοϊού δείχνοντας γρήγορα, εύκολα και αξιόπιστα τα επίπεδα της ανοσίας στην κοινότητα – ένας δείκτης νευραλγικός προκειμένου να «χαρτογραφηθεί» με τον ορθότερο δυνατό τρόπο η πορεία μας προς την πολυπόθητη έξοδο του πανδημικού τούνελ, ειδικώς τώρα που το «τρένο» του εμβολιασμού προχωρά με ταχύτερους ρυθμούς προς τον «σταθμό» της συλλογικής ανοσίας.
Διαθέσιμο σε ένα εξάμηνο
Το τεστ η τεχνολογία του οποίου αποτελεί «τέκνο» επιστημόνων του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών (ΕΚΕΦΕ) «Δημόκριτος» έχει μέχρι στιγμής δείξει στο πλαίσιο εργαστηριακών δοκιμών πολύ μεγάλη ακρίβεια, αναφέρουν οι «γονείς» του. Ωστόσο, παραδέχονται ότι τώρα κάνει τα… πρώτα του βήματα και απαιτούνται αρκετά ακόμη προτού φθάσει στον τελικό προορισμό του που δεν είναι άλλος από τον πληθυσμό – το επόμενο καθοριστικό βήμα είναι η διεξαγωγή ευρείας κλίμακας δοκιμής του. Αν όλα πάνε καλά, ελπίζεται ότι το «γαλανόλευκο» τεστ που υπόσχεται να μεταφέρει τις δυνατότητες ενός εργαστηρίου… εκτός εργαστηρίου, σε πλήθος σημείων υγειονομικού ενδιαφέροντος, όπως τα φαρμακεία, τα σχολεία, οι εταιρείες και γενικότερα χώροι όπου επικρατεί συνωστισμός, θα μπορεί να είναι διαθέσιμο για μαζική χρήση σε περίπου ένα εξάμηνο.
Ας πάρουμε όμως από την αρχή αυτό το ταξίδι που μακάρι να μετατραπεί σε ένα ελληνικό success story – κάτι που η χώρα μας είχε και έχει πάντα ανάγκη, και ιδιαιτέρως στη δύσκολη πανδημική εποχή που βιώνουμε και τη μετα-πανδημική περίοδο που θα ακολουθήσει. Η αφετηρία του λοιπόν ήταν μέσα στα εργαστήρια του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» πριν από περίπου μια δεκαπενταετία, όπως λέει στο ΒΗΜΑ-Science η δρ Ελένη Μακαρώνα, κύρια ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Νανοεπιστήμης και Νανοτεχνολογίας του «Δημόκριτου» που μαζί με τον δρα Κωνσταντίνο Μισιακό, διευθυντή Ερευνών στο Ινστιτούτο Νανοεπιστήμης και Νανοτεχνολογίας, τους δρες Σωτήρη Κακαμπάκο και Γιώτα Πέτρου, διευθυντές Ερευνών στο Ινστιτούτο Πυρηνικών και Ραδιολογικών Επιστημών και Τεχνολογίας, Ενέργειας και Ασφάλειας (ΙΠΡΕΤΕΑ) και τον επιστημονικό συνεργάτη Αλέξανδρο Σαλαπάτα αποτελούν την ομάδα πίσω από την τεχνολογία που οδήγησε στην ανάπτυξη του τεστ.
Η φωτονική τεχνολογία με τις πολλές εφαρμογές
Σε τι συνίσταται αυτή η καινοτόμος τεχνολογία για την οποία μάλιστα έχει γίνει αίτηση ώστε να κατοχυρωθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας; Η κυρία Μακαρώνα εξηγεί ότι «βασίζεται σε φωτονικούς και οπτικούς βιοαισθητήρες πυριτίου. Πρόκειται για ψηφίδες – κοινώς τσιπάκια, όπως έχει επικρατήσει να τα λέμε – που λειτουργούν με φως αντί για ηλεκτρικό ρεύμα. Δουλέψαμε με το φως διότι έχει πολύ μεγάλη ευαισθησία, μπορεί και ‘συνομιλεί’ πολύ εύκολα με την ύλη. Έτσι, χρησιμοποιούμε το φως για να κάνουμε αποτελεσματικότερες βιοανιχνεύσεις μέσα από την επικοινωνία του με βιομόρια. Δημιουργούμε ένα φωτονικό κύκλωμα επάνω στο οποίο ‘κολλάμε’ τα κατάλληλα αντιγόνα που χρειάζονται για να αναγνωρίσουν το μόριο ενδιαφέροντος, στην προκειμένη περίπτωση τα αντισώματα ενάντια στον SARS-CoV-2. Συγκεκριμένα χρησιμοποιούμε αντισώματα που παράγονται ενάντια στην πρωτεΐνη-ακίδα του ιού».
To μεγάλο πλεονέκτημα αυτών των ψηφίδων είναι ότι ουσιαστικώς αποτελούν μια πλατφόρμα η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ανίχνευση πλήθους μορίων. Κοινώς, αλλάζοντας κάθε φορά το μόριο ενδιαφέροντος στο κύκλωμα, μπορούν να γίνουν πολλές και διαφορετικές ανιχνεύσεις, είτε βιοανιχνεύσεις είτε ανιχνεύσεις παθογόνων σε τρόφιμα. Μάλιστα η ομάδα, μας πληροφορεί η ερευνήτρια, έχει επιτύχει στο παρελθόν, με χρήση μιας πρώτης γενιάς πρωτοτύπου, «συνομιλίες» μεταξύ φωτός και βιομορίων σε ό,τι αφορά την ανίχνευση αλλεργιογόνων όπως η πρωτεΐνη σόγιας, η πρωτεΐνη φιστικιού και η γλουταμίνη αλλά και την ανίχνευση αφλατοξίνης στην μπίρα, καταλοίπων αντιβιοτικών αλλά και νοθείας του κατσικίσιου γάλακτος με αγελαδινό.
Μέτρηση επιπέδου αντισωμάτων
Το παρόν όμως έχει παντού την… υπογραφή του νέου κορωνοϊού και έτσι οι ερευνητές μετά την έναρξη της πανδημίας σκέφτηκαν – και ευλόγως – να προσαρμόσουν την πλατφόρμα τους στις νέες ιογενείς ανάγκες. Καταρχάς δημιούργησαν μια νέα γενιά ψηφίδων «απογυμνωμένων από πολυπλοκότητα», όπως περιγράφει η κυρία Μακαρώνα, «προκειμένου με αυτόν τον τρόπο να μειωθεί και το κόστος τους ώστε να μπορούν να περάσουν σε μαζική παραγωγή. Έχουμε πλέον στα χέρια μας ένα νέο πρωτότυπο που θα μπορούσε να δοκιμαστεί σε ευρεία κλίμακα με απώτερο στόχο βέβαια στην πορεία να μειωθεί περαιτέρω το κόστος του». Μεταξύ των βασικών στόχων των ερευνητών σε ό,τι αφορά τη βελτιστοποίηση του τεστ τους είναι επίσης «το να καταφέρουμε να μετράμε ακριβείς συγκεντρώσεις αντισωμάτων αλλά και το είδος των αντισωμάτων, π.χ. πόσα εξουδετερωτικά αντισώματα διαθέτει ένα άτομο. Σε πρώτη φάση επιθυμούμε να μπορούμε μέσω της ανάλυσής μας να δίνουμε αποτέλεσμα για το αν το άτομο διαθέτει χαμηλά, μέσα ή υψηλά επίπεδα αντισωμάτων» σημειώνει η κυρία Μακαρώνα.
Η ισχύς εν τη ενώσει
Η καινοτόμος αυτή ιδέα δεν θα είχε νόημα να παραμείνει απλώς… μια καινοτόμος ερευνητική ιδέα κλεισμένη σε ένα εργαστήριο. Έτσι οι επιστήμονες του Δημόκριτου αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους με τη βιομηχανία προκειμένου η μοναδική αυτή σύλληψή τους να μετατραπεί σε ένα εμπορικώς διαθέσιμο τεστ. Συνεργάστηκαν με τη νεοφυή εταιρεία «Αθρόα Καινοτομία» που επιταχύνει τη μεταφορά τεχνολογίας αναδεικνύοντας υποσχόμενες ευρεσιτεχνίες και επενδύοντας στην προστασία τους και στην ανάπτυξη πρωτοτύπων σε στενή συνεργασία με τους εφευρέτες και τη βιομηχανία. Η «Αθρόα Καινοτομία» με τη σειρά της σύναψε συνεργασία με την ελληνική φαρμακευτική εταιρεία UNI-PHARMA που χρηματοδοτεί την ελληνική πρωτοποριακή ερευνητική δουλειά με ένα μεγάλο ποσό για τα εγχώρια δεδομένα. Η συμφωνία συνεργασίας των δύο εταιρειών υπεγράφη στις 25 Μαΐου 2021 και αφορά τη συμμετοχή της UNI-PHARMA S.A. στην αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της Opto Immunosensors, θυγατρικής εταιρείας ειδικού σκοπού της «Αθρόα Καινοτομία» δίνοντας το έναυσμα για μια εποχή στην οποία η χώρα μας, με τη χείρα βοηθείας της βιομηχανίας, θα πρωταγωνιστεί με συνεργασίες που θα βασίζονται στο καινοτόμο έργο των ελληνικών ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων.
Όπως αναφέρει στο ΒΗΜΑ-Science o κ. Μιχάλης Μπουτάρης, ιδρυτής και διαχειριστής της «Αθρόα Καινοτομία», η προσπάθεια ανάδειξης της πρωτοποριακής ερευνητικής δουλειάς των επιστημόνων του Δημόκριτου ελπίζεται ότι θα λάβει σύντομα «σάρκα και οστά» με τη διάθεση στην αγορά του πρώτου rapid test αντισωμάτων υψηλής ακρίβειας για τον νέο κορωνοϊό που θα βασίζεται σε φωτονική τεχνολογία. «Αυτή τη στιγμή έχει δημιουργηθεί ένα μεγάλο δίκτυο εξειδικευμένων προμηθευτών από όλη την Ευρώπη για την κατασκευή της συσκευής. Και είναι σημαντικό ότι η ‘καρδιά’ του δικτύου αυτού χτυπά στην Ελλάδα με τη συμμετοχή μάλιστα ελληνικών νεοφυών επιχειρήσεων που εξειδικεύονται σε hardware και software υψηλής τεχνολογίας».
Αξιοπιστία άνω του 95%
Ισχυρό είναι και το επιστημονικό δίκτυο που έχει δημιουργηθεί γύρω από το τεστ μέσα από συνεργασίες με ιδρύματα όπως το Ινστιτούτο Παστέρ, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών αλλά και το Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι. Μάλιστα, ο κ. Μπουτάρης μάς ενημερώνει ότι «στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι έγιναν οι πρώτες δοκιμές του τεστ σε δείγματα ορού ενώ ακολούθησε επαλήθευση από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Με βάση τις πρώτες ενδείξεις των πειραμάτων που έχουν διεξαχθεί στο εργαστήριο, τα ποσοστά ευαισθησίας και ειδικότητας του τεστ ξεπερνούν το 95%. Ετοιμάζονται σχετικές δημοσιεύσεις. Τώρα το επόμενο βήμα μας με το νέας γενιάς πρωτότυπο που έχουμε στα χέρια μας και διαθέτει αναλώσιμη ψηφίδα είναι να κάνουμε μεγάλο αριθμό τεστ για να δούμε την αξιοπιστία της εξέτασης σε ευρεία κλίμακα».
Διάθεση σε σημεία υγειονομικού ενδιαφέροντος
Αν όλα πάνε καλά εκτιμάται ότι «πιθανώς στο τέλος του έτους ή στις αρχές του 2022 το τεστ θα είναι διαθέσιμο και θα φέρει CE Mark» αναφέρει από την πλευρά του o επικεφαλής Εταιρικής Ανάπτυξης της UNI-PHARMA και του Ομίλου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Τσέτη κ. Σπύρος Κίντζιος και συμπληρώνει ότι μέσα στο επόμενο διάστημα «δεδομένης της τεράστιας σημασίας μιας τέτοιας εξέτασης για τη δημόσια υγεία, δίνεται προτεραιότητα στο να διεξαχθούν συζητήσεις με τους φορείς της δημόσιας υγείας της χώρας μας με στόχο την πιθανή διάθεση του τεστ σε χώρους όπου χρειάζεται να διαπιστώνεται το επίπεδο ανοσίας για την προστασία του κάθε πολίτη ξεχωριστά αλλά και του συνόλου. Γενικώς τα σημεία – στόχοι για το τεστ είναι όλα τα σημεία υγειονομικού ενδιαφέροντος όπου θα υπάρχει συνωστισμός, ειδικά όταν μετά το φθινόπωρο επικρατήσει λόγω καιρικών συνθηκών συγχρωτισμός σε κλειστούς χώρους».
Το κόστος
Ποιο θα είναι όμως το πιθανό κόστος μιας τέτοιας εξέτασης; Ο κ. Μπουτάρης σημειώνει ότι «σχεδιάζουμε το τεστ να έχει ένα προσιτό κόστος, σίγουρα μικρότερο από τα 50 ευρώ που κοστίζει το τεστ αντισωμάτων στο εργαστήριο αλλά μεγαλύτερο από εκείνο των μη αξιόπιστων rapid test αντισωμάτων που κυκλοφορούν στην αγορά με κόστος δύο ως τριών ευρώ. Η φορητότητα, η ταχύτητα, η υψηλή τεχνολογία και η υποσχόμενη αξιοπιστία του τεστ θα το καθιστούν ‘value for money’».
Τέτοιες προσπάθειες, όπως τονίζει σύσσωμη η ομάδα, χρειάζεται η χώρα μας, κάτι που καταδείχθηκε τώρα με τον πιο περίτρανο τρόπο μέσα από την πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση με την οποία συνεχίζουμε να παλεύουμε. Οι καλές ερευνητικές ιδέες δεν πρέπει να είναι απλώς «nice to have» και να μένουν στα συρτάρια, αλλά με την κατάλληλη στήριξη και χρηματοδότηση να μετατρέπονται σε «must have» για το καλό πρωτίστως του πληθυσμού, λέει ο κ. Μπουτάρης. Κλείνοντας ο κ. Κίντζιος υπογραμμίζει ότι «σε αυτή τη φάση είμαστε όλοι πεπεισμένοι για την εφαρμοσιμότητα, την αξιοπιστία και την αρχή λειτουργίας της καινοτόμου αυτής τεχνολογίας σε εργαστηριακό επίπεδο και η μεγάλη επόμενη πρόκληση για εμάς είναι το να μεταφερθεί σε πρακτικό επίπεδο στο πεδίο. Αλλά μόνο με προκλήσεις και με ένα εγγενές ρίσκο προχωρά η έρευνα και η καινοτομία. Είμαστε στην αρχή του ταξιδιού αλλά ενωμένοι θα συνεχίσουμε για τον τελικό προορισμό». Θα αναμένουμε με ενδιαφέρον να δούμε τους επόμενους σταθμούς αυτού του ταξιδιού που έχει άρωμα από «Μένουμε, δημιουργούμε και επιχειρούμε στην Ελλάδα». Διότι το σίγουρο είναι ότι τέτοια «ταξίδια εντός συνόρων» η χώρα μας τα χρειάζεται όσο τίποτα άλλο…
Πώς λειτουργεί το τεστ
Ας δούμε πώς λειτουργεί το πρωτοποριακό τεστ. Ο κ. Μπουτάρης περιγράφει ότι σε μια «έξυπνη» φορητή συσκευή ανάγνωσης εισάγεται ένα φυσίγγιο επάνω στο οποίο έχει τοποθετηθεί δείγμα αίματος του εξεταζόμενου– απαιτούνται μόνο δύο με τρεις σταγόνες αίματος που λαμβάνονται με τρόπο αντίστοιχο της εξέτασης ρουτίνας στην οποία υποβάλλονται καθημερινά στο σπίτι τα διαβητικά άτομα. Το αποτέλεσμα εξάγεται μέσα σε μόλις δύο με τρία λεπτά και αποστέλλεται μέσω ειδικής εφαρμογής στο κινητό. «Όπως δείχνουν όλα τα μέχρι στιγμής στοιχεία μας από εργαστηριακές έρευνες, το τεστ αντισωμάτων μας είναι πάρα πολύ αξιόπιστο δίνοντας υπόσχεση να καλύψει το μεγάλο κενό που υπάρχει αυτή τη στιγμή ως προς την αξιοπιστία των υπαρχόντων rapid test αντισωμάτων. Θα αποτελεί ουσιαστικώς ένα εύχρηστο εργαλείο αποτύπωσης της ανοσίας ενάντια στον νέο κορωνοϊό και τις μεταλλάξεις του, ένα ‘κινητό εργαστήριο’ το οποίο θα μπορεί εύκολα να μεταφερθεί για επιτόπια ταχεία ανάλυση σε σημεία όπως ένα φαρμακείο, μια εταιρεία, ένα σχολείο, ένα σημείο ελέγχου επιβατών». Ένα εργαλείο που θα μπορεί να προσφέρει και ενημέρωση του πράσινου πιστοποιητικού του κάθε πολίτη, σύμφωνα με τον κ. Μπουτάρη. «Θα μπορεί ο καθένας να υποβάλλεται σε αυτή την εύκολη εξέταση μια με δύο φορές τον χρόνο ώστε να γνωρίζει τα επίπεδα αντισωμάτων του και έτσι να ξέρει αν χρειάζεται για παράδειγμα νέο εμβολιασμό ή όχι».
Χρηματοδότηση της έρευνας και σύνδεση της παραγωγής με την καινοτομία η απάντηση στην υγειονομική κρίση
*Της Ιουλίας Τσέτη
Όσο και να ακούγεται παράδοξο, η πανδημία απέδειξε ότι μπορούμε να κάνουμε την υπέρβασή μας- κόντρα στις κρίσεις- και ότι στην Ελλάδα υπάρχουν πράγματι λαμπρά επιστημονικά μυαλά, ενδιαφέρουσες νεοφυείς επιχειρήσεις και ένα πολλά υποσχόμενο φυτώριο ερευνητών.
Είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι που υλοποιούμε μία συνεργασία μεταξύ του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» και των έγκριτων ερευνητών του, καθώς επίσης και της εταιρείας «Αθρόα Καινοτομία». Ευελπιστούμε ότι η συγκεκριμένη συνεργασία θα αποδώσει σημαντικούς καρπούς και θα αποδειχθεί μακροπρόθεσμα πολλά υποσχόμενη για το πεδίο της έρευνας και ανάπτυξης στην Ελλάδα.
Το «τέκνο» αυτής της συνεργασίας είναι μία επαναστατική συσκευή ελληνικής καινοτομίας η οποία ανιχνεύει τα αντισώματα ενάντια στον SARS-CoV-2 βασισμένη σε νανοαισθητήρες, προϊόν ανακάλυψης των ερευνητικών εργαστηρίων του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος». Η πρωτοποριακή αυτή συσκευή δίνει το έναυσμα για την post-Covid εποχή, στην οποία η χώρα μας θα πρωταγωνιστεί με συνεργασίες που θα βασίζονται στο καινοτόμο έργο των ελληνικών ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων, των ελλήνων επιστημόνων και των start up επιχειρήσεων.
Θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι η απάντηση του κλάδου της φαρμακοβιομηχανίας στη σοβαρή υγειονομική κρίση είναι η επαρκής χρηματοδότηση της έρευνας για δημιουργία νέων μορίων, η συνεργασία των ερευνητικών ομάδων και η σύνδεση της παραγωγής με την καινοτομία. Και φυσικά, η ενδυνάμωση και η χρήση της τεχνολογίας, της τηλεϊατρικής και της ψηφιακής μεταρρύθμισης στην υπηρεσία της ανθρώπινης υγείας και ευημερίας. Είναι πιο επίκαιρο παρά ποτέ να ενισχυθεί η εγχώρια παραγωγή και η παραγωγή στην Ευρώπη να γυρίσει πίσω από εκεί όπου ξεκίνησε. Να κερδίσουμε τις θέσεις εργασίας που χάσαμε και την ανάπτυξη που μας πρέπει.
Ως μέλος του ΔΣ του ΣΕΒ, εκτιμώ ότι είναι αδήριτη ανάγκη να ενισχύσουμε την εγχώρια παραγωγή και να γίνουμε κόμβος Καινοτομίας, Έρευνας και Αριστείας. Άλλωστε και το ευνοϊκό χρηματοδοτικό περιβάλλον του Ταμείου Ανάκαμψης (RF) μάς δίνει αυτή τη δυνατότητα, την οποία πρέπει να αξιοποιήσουμε με σύνεση και σοφία.
*Η Ιουλία Τσέτη είναι φαρμακοποιός MSc, CEO του Ομίλου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Τσέτη, μέλος ΔΣ του ΣΕΒ & πρόεδρος του Global Compact Network Hellas.
