Το πλαίσιο ευθυνών, κρίσιμος παράγοντας διαμόρφωσης επιχειρηματικών αποφάσεων

 Άρθρο κας Αθηνάς Βουνάτσου, Senior Advisor, Τομέας Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος & Ρυθμιστικών Πολιτικών ΣΕΒ, στα Νέα

Τα νομικά πρόσωπα, οι εταιρείες με άλλα λόγια, έχουν νομική προσωπικότητα. Είναι δηλαδή, αυτοτελή υποκείμενα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, διακριτών από τα μέλη τους. Συχνά όμως, η νομοθεσία επιλέγει να «σηκώσει το πέπλο» της αυτοτέλειας, για λόγους που εξυπηρετούν την διασφάλιση της νομιμότητας.

Αποτέλεσμα είναι η επέκταση της ευθύνης της επιχείρησης στα πρόσωπα που έχουν την εξουσία διοίκησης και διαχείρισής της και η προσωπική τους επιβάρυνση με εταιρικές υποχρεώσεις όπως η καταβολή φόρων, ασφαλιστικών εισφορών, προστίμων και τελών ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν αποκλείεται και η ποινική τους ευθύνη.

Και, παρόλο που η άρση της αυτοτέλειας του νομικού προσώπου δεν αποτελεί εθνική πρωτοτυπία αλλά απαντάται και σε άλλες χώρες, αξίζει να σταθεί κανείς αφενός στα κριτήρια βάσει των οποίων το εθνικό μας πλαίσιο καταλογίζει προσωπική ευθύνη στους διοικούντες των επιχειρήσεων και αφετέρου στο είδος και την έκταση της ευθύνης αυτής.

Διότι, αν μεταξύ των προϋποθέσεων για μια συντεταγμένη έξοδο από την ύφεση που προκάλεσαν η οικονομική και υγειονομική κρίση περιλαμβάνεται και η δημιουργία ελκυστικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, είναι προφανές ότι οι ευθύνες των προσώπων που καλούνται να λάβουν σημαντικές επιχειρηματικές αποφάσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία του εγχειρήματος.

Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί το δίκαιο της αφερεγγυότητας. Σύμφωνα με τον Ο.Η.Ε , όταν το νομοθετικό πλαίσιο δεν επιτρέπει την διάκριση ανάμεσα στις εμφανείς περιπτώσεις κακοδιαχείρισης και στις έντιμες προσπάθειες διάσωσης των εταιρειών, ή όταν απουσιάζει η απαραίτητη εμπειρία και εξειδίκευση για την επαλήθευση της κακοπιστίας κατά την δικαστική εξέταση των υποθέσεων, διοικούντες οι οποίοι απειλούνται από πιθανή προσωπική ευθύνη ενδέχεται να αποφασίσουν την πρόωρη λύση της επιχείρησης αντί για την εξεύρεση λύσεων απέναντι στο πρόβλημα. Ενδέχεται δε ακόμη και να εκποιήσουν την εταιρική περιουσία, ή και να παραιτηθούν, προσθέτοντας περισσότερες δυσκολίες στην ήδη προβληματική κατάσταση.

Η λογική αυτή μπορεί να λειτουργήσει και σε άλλα πεδία δικαίου: Η επιμελής εποπτεία των εν γένει εταιρικών υποθέσεων και η θέσπιση των κατάλληλων διαδικασιών εντοπισμού και αποφυγής κάθε είδους κινδύνων, μπορούν να λειτουργήσουν ως τεκμήριο για την μείωση της ευθύνης των διοικούντων ή ακόμη και για την απαλλαγή τους από τις διοικητικές ή ποινικές κυρώσεις.
Έχει ενδιαφέρον λοιπόν να εξεταστεί εάν η νομοθεσία στην Ελλάδα είναι δυσανάλογα αυστηρή προς τους διοικούντες και αν, σαν αποτέλεσμα της αυστηρότητας αυτής καταλήγει να λειτουργεί ως αντικίνητρο για την ανάληψη θέσεων ευθύνης.

Την δύσκολη αυτή άσκηση εκπόνησε ο ΣΕΒ, εξετάζοντας με τη βοήθεια έμπειρων και εξειδικευμένων νομικών, ένα πλήθος διαφορετικών διατάξεων σε επτά πεδία δικαίου, από το εταιρικό, φορολογικό και εργατικό δίκαιο, ως το δίκαιο αφερεγγυότητας, το δίκαιο ανταγωνισμού και το δίκαιο προστασίας προσωπικών δεδομένων, σε ένα ειδικό τεύχος με τίτλο «Διοικώντας υπό το βάρος της ευθύνης: Πλαίσιο, προκλήσεις και προτάσεις» το οποίο εκδόθηκε σε συνεργασία με τη Νομική Βιβλιοθήκη.

Τα συμπεράσματα είναι άκρως ενδιαφέροντα. Σχεδόν σε κάθε πεδίο προκύπτουν προτάσεις που μπορούν να οδηγήσουν, όχι απαραίτητα σε μείωση, αλλά σε εξορθολογισμό των προσωπικών ευθυνών των διοικούντων και της μεθοδολογίας καταλογισμού τους, οδηγώντας σε μια πιο δίκαιη αντιμετώπιση των συνεπών και επιμελών και στη, μέσω αυτής, «παιδευτική» λειτουργία που θα πρέπει να επιτελεί το δίκαιο.

Διότι, όπως επιβεβαιώνεται και από τον Ο.Ο.Σ.Α, ο νομοθέτης πρέπει να διαθέτει ένα εύρος μηχανισμών επιβολής, ξεκινώντας από μια στρατηγική επιβράβευσης και κινήτρων όπως η μείωση του διοικητικού βάρους από όσους αποδεδειγμένα συμμορφώνονται με τη νομοθεσία, περνώντας στη συνέχεια στην επιβολή μέτρων πειθούς ή αποκατάστασης και, εφόσον η συμμόρφωση αποτύχει, στην επιβολή διοικητικών ή ποινικών κυρώσεων.

Οι προτάσεις του ειδικού τεύχους του ΣΕΒ, βοηθούν τον νομοθέτη και τις αρμόδιες αρχές στο σχεδιασμό μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής επανεξέτασης της νομοθεσίας σε ό,τι έχει να κάνει με την προσωπική και αλληλέγγυα ευθύνη των διοικούντων τις επιχειρήσεις ώστε να προσελκύονται σε αυτές δυναμικά και αξιόλογα στελέχη που δεν θα καθοδηγούνται από φόβο και ανασφάλεια αλλά θα προβαίνουν στην ανάληψη αποφάσεων που θα μπορούσαν να αποφέρουν πραγματικά οφέλη στην εταιρεία και, μακροπρόθεσμα στην ευρύτερη οικονομική ανάπτυξη.