Το νέο πλαίσιο του Ν.5019/2023 για τις αντιπροσωπευτικές αγωγές

Γιώργος Διονυσόπουλος
Νομικός Σύμβουλος
Γενική Γραμματεία Εμπορίου, Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων

Άρθρο στο Μηνιαίο Ενημερωτικό Δελτίο ΣΕΒ – Ρυθμιστικό Περιβάλλον και Επιχειρήσεις – 2  Μαρτίου 2023

Με το Ν. 5019/2023 ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο η Οδηγία 2020/1828 σχετικά με τις αντιπροσωπευτικές αγωγές για την προστασία των συλλογικών συμφερόντων των καταναλωτών. Οι αντιπροσωπευτικές αγωγές θεωρούνται ισχυρό, αποδοτικό και αποτελεσματικό μέτρο προστασίας των καταναλωτών και διόρθωσης αδυναμιών της αγοράς (market failure), ιδίως λόγω του αποτρεπτικού χαρακτήρα τους και της εξοικονόμησης διοικητικών εξόδων. Το οικονομικό όφελος που προκύπτει σχετίζεται με το χαμηλότερο κόστος και τη μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου, καθώς αποφεύγονται επιμέρους ατομικές αγωγές με παρόμοιες αξιώσεις. Οι νέες διατάξεις θα τεθούν σε ισχύ την 26.06.2023 και θα αντικαταστήσουν τις υφιστάμενες διατάξεις για τις συλλογικές αγωγές που προβλέπονται στο άρθρο 10 του Ν.2251/1994.  Εκτός από τη λεκτική διαφοροποίηση («αντιπροσωπευτικές» αντί «συλλογικές») για την περιγραφή των αγωγών αυτών, οι σημαντικότερες αλλαγές που επιφέρει ο Ν.5019/2022 είναι οι ακόλουθες:

α) Ως προς τους νομιμοποιούμενους φορείς:

Νομιμοποιούμενοι φορείς για την άσκηση αντιπροσωπευτικών αγωγών είναι μόνο οι ενώσεις καταναλωτών που πληρούν τις προϋποθέσεις του νόμου και έχουν εγγραφεί στο μητρώο που τηρείται στη Γενική Γραμματεία Εμπορίου. Η υφιστάμενη υποχρέωση των ενώσεων να διαθέτουν τουλάχιστον 500 ενεργά μέλη καταργείται, ωστόσο προβλέπονται συστηματικότερες διαδικασίες ελέγχου της συμμόρφωσής τους. Περαιτέρω, καταργείται η – χωρίς ιδιαίτερη πρακτική εφαρμογή – πρόβλεψη της δυνατότητας των επιμελητηρίων να ασκούν συλλογικές αγωγές.

β) Ως προς τα νομοθετήματα που μπορούν να αποτελέσουν βάση μιας αντιπροσωπευτικής αγωγής:

Ενώ μέχρι τώρα ο κατάλογος των νομοθετημάτων βάσει των οποίων μπορούσε να ασκήσει συλλογική αγωγή μια ένωση καταναλωτών ήταν ενδεικτικός, πλέον για λόγους ασφάλειας δικαίου η παράθεση των νομοθετημάτων είναι εξαντλητική.

γ) Ως προς την αγωγή αποζημίωσης:

Η σημαντικότερη αλλαγή σε σχέση με το υφιστάμενο πλαίσιο συνίσταται στην πρόβλεψη της δυνατότητας των ενώσεων καταναλωτών να ασκήσουν αποζημιωτική αντιπροσωπευτική αγωγή. Μεταξύ των δύο συστημάτων που προβλέπει η Οδηγία αναφορικά με τον τρόπο που θα δώσουν οι καταναλωτές τη συναίνεσή τους για να αντιπροσωπευθούν στη σχετική δίκη, δηλαδή του opt-in (ρητή συναίνεση) και του opt-out (σιωπηρή συναίνεση), ο νόμος 5019/2023 επέλεξε το πρώτο (opt-in). Η συναίνεση μπορεί να δοθεί σε τρία χρονικά σημεία: α) με την κατάθεση της αγωγής, β) με την κατάθεση των προτάσεων και γ) μετά την έκδοση αμετάκλητης δικαστικής απόφασης. Η δυνατότητα συναίνεσης και μετά την έκδοση απόφασης (late opt-in) αποτελεί μια σημαντική καινοτομία, καθώς πλέον δεν είναι απαραίτητη η έγερση νέας αγωγής από τον καταναλωτή. Θα αρκεί η κατάθεση στον προμηθευτή των σχετικών εγγράφων που προσδιορίζει η δικαστική απόφαση. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του προμηθευτή ο καταναλωτής θα έχει τη δυνατότητα να απευθυνθεί στη Γενική Γραμματεία Εμπορίου η οποία αφού ελέγξει τη βασιμότητα του σχετικού αιτήματος θα δύναται να επιβάλει κυρώσεις σύμφωνα με την ακολουθούμενη διοικητική διαδικασία.

Η ύπαρξη αποτελεσματικών συλλογικών μέσων επιβολής είναι σημαντική για τους καταναλωτές, αλλά και για τους προμηθευτές, καθώς η έλλειψη τέτοιων μέσων θα οδηγούσε σε στρέβλωση του ανταγωνισμού μεταξύ των προμηθευτών που διαπράττουν παραβάσεις και των συμμορφούμενων προμηθευτών. Ο Ν. 5019/2023 εκσυγχρονίζει το ρυθμιστικό πλαίσιο, βελτιώνοντας την πρόσβαση των καταναλωτών στη δικαιοσύνη, παρέχοντας ταυτόχρονα τις απαραίτητες εγγυήσεις για την αποφυγή καταχρηστικών πρακτικών με σκοπό τη μέγιστη ασφάλεια δικαίου για καταναλωτές και προμηθευτές.