Αγορά εργασίας και τεχνολογία

Άρθρο κας Κατερίνας Δασκαλάκη,  Διευθύντριας Τομέα Εργασιακών Σχέσεων του ΣΕΒ, στα Νέα

 Προτεραιότητα του ΣΕΒ η ενδο-επιχειρησιακή κατάρτιση & η σύνδεση της έρευνας με τις επιχειρήσεις

Δύο από τους 10 στόχους που έθεσε ο ΣΕΒ για το 2030 στο πρόσφατο Βιομηχανικό του Συνέδριο είναι, αφενός η ενδο-επιχειρησιακή κατάρτιση, μια κουλτούρα όπου η πλειονότητα των επιχειρήσεων καταρτίζει ακόμα περισσότερο τους εργαζομένους της και, αφετέρου, η σύνδεση της έρευνας με τις επιχειρήσεις, με στόχο 100πλασιες συνεργασίες επιχειρήσεων με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα. Η σύγχρονη οικονομία έχει ανάγκη από υψηλού επιπέδου γνωσιακές δεξιότητες, δεξιότητες STEM, προηγμένες τεχνικές, ψηφιακές, πράσινες και ήπιες δεξιότητες.

Που εδράζονται αυτοί οι στόχοι; Για πρώτη φορά, η προσφορά εργασίας είναι μικρότερη από τη ζήτηση. Δεν υπάρχουν διαθέσιμοι οι εργαζόμενοι με τις κατάλληλες δεξιότητες για τις υπάρχουσες θέσεις εργασίας  αλλά και για  τις νέες θέσεις εργασίας, είτε γιατί έχουν φύγει στο εξωτερικό, είτε γιατί πρέπει να καλλιεργήσουμε αυτές τις ειδικότητες και δεξιότητες. Από την άλλη, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν «παράγει» το ανθρώπινο δυναμικό που χρειάζονται οι επιχειρήσεις. Παράλληλα, το υπάρχον ανθρώπινο δυναμικό δεν ανακατευθύνεται – μέσω της κατάρτισης – στις ειδικότητες που ζητάει η αγορά.

Παγκόσμιες προκλήσεις

Το 2019 η ψηφιοποίηση, η παγκοσμιοποίηση, το δημογραφικό διαμόρφωναν το μέλλον της εργασίας. Σήμερα, 4 χρόνια μετά, συζητάμε για την επίδραση των σύγχρονων τεχνολογιών, της αυτοματοποίησης, της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης στην αγορά εργασίας.

Οι προκλήσεις πολλές, ειδικότερα, σε σχέση με τον μετασχηματισμό των θέσεων εργασίας, των σύγχρονων δεξιοτήτων που χρειάζεται η αγορά εργασίας, τη συνεργασία ανθρώπων και μηχανών.

Σύμφωνα με το WEF, σχεδόν το 1/4 (23%) των θέσεων εργασίας θα αλλάξει έως το 2027, περίπου 70 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν έως το 2027, αλλά, ταυτόχρονα, θα χαθούν 83 εκατομμύρια τρέχουσες θέσεις εργασίας. Σημαντική τάση για τα επόμενα 10 χρόνια είναι η διευρυνόμενη ζήτηση για γνώση σε θέματα βιωσιμότητας και σχετιζόμενα με το κλίμα.

Ειδικότερα για τη βιομηχανία, η επίδραση των νέων τεχνολογιών είναι εντονότερη καθώς έχει μεγάλη αλληλεπίδραση με την υπόλοιπη οικονομία με σημαντικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Χαρακτηριστικά, για κάθε 1€ άμεσης συνεισφοράς στο ΑΕΠ, προστίθενται συνολικά €2,8 στο ΑΕΠ, ενώ για κάθε νέα θέση εργασίας, η απασχόληση συνολικά στη χώρα αυξάνεται κατά 3,5 θέσεις εργασίας.

Είναι γεγονός ότι οι νέες τεχνολογίες προωθούνται και υιοθετούνται καλύτερα από τις  μεγαλύτερες, πιο παραγωγικές και εξωστρεφείς επιχειρήσεις και εκείνες με καλύτερα διευθυντικά στελέχη. Αλλά και από τις  χώρες και τις περιφέρειες με τα υψηλότερα επίπεδα ανθρώπινου κεφαλαίου, με μεγαλύτερη πρόσβαση σε χρηματοδοτικούς πόρους και, κυρίως, με φιλικά προς τις επιχειρήσεις ρυθμιστικά πλαίσια.

Νέες τεχνολογίες και μεταποίηση: νέες διαδικασίες, νέοι ρόλοι, νέες δεξιότητες

Οι προκλήσεις των νέων τεχνολογιών που αναμένεται να αντιμετωπίσει ή ήδη αντιμετωπίζει η μεταποίηση, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ, αφορούν στο διαδίκτυο των πραγμάτων (Internet of things) και στο βιομηχανικό διαδίκτυο πραγμάτων (Internet of Industry), στα μεγάλα δεδομένα και στην ανάλυσή τους, στο υπολογιστικό νέφος, στην κυβερνοασφάλεια, στην τεχνητή νοημοσύνη (AI) και στη μηχανική μάθηση, στην προσθετική κατασκευή με τρισδιάστατη εκτύπωση (3D), στην επαυξημένη πραγματικότητα (AR) και εικονική πραγματικότητα (VR).

Στη μεταποίηση, λοιπόν, μεταβάλλεται ο τρόπος που εκτελούνται οι παραγωγικές διεργασίες, μεταβάλλονται οι ρόλοι που αναλαμβάνουν οι εργαζόμενοι και το απαιτούμενο προφίλ δεξιοτήτων τους – οι νέες δεξιότητες δεν είναι επαρκώς διαθέσιμες – προκύπτουν κενές θέσεις εργασίας που δεν καλύπτονται από την υφιστάμενη προσφορά εργατικού δυναμικού.

Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, τα επαγγέλματα που αναμένεται να επηρεαστούν/ήδη επηρεάζονται περισσότερο από την τεχνητή νοημοσύνη είναι περισσότερο τα υψηλά αμειβόμενα επαγγέλματα, τα οποία απαιτούν υψηλότερη από του μέσου εκπαίδευση και κατάρτιση (π.χ. επιχειρηματικοί σύμβουλοι, νομικά και κοινωνικά επαγγέλματα), ενώ τα επαγγέλματα με τη λιγότερη επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης είναι κυρίως οι ανειδίκευτοι εργάτες, οι εργάτες στη γεωργία, στη δασοκομία, στην ιχθυοκαλλιέργεια, στον καθαρισμό.  

Αντίστροφα είναι τα αποτελέσματα  σχετικά με τα επαγγέλματα τα οποία επηρεάζονται από την αυτοματοποίηση από αυτά που εκτίθενται στην τεχνητή νοημοσύνη. Μέγιστη επιρροή ασκείται στη μεταποίηση, στις κατασκευές, στις μεταφορές, στη γεωργία, στην αλιεία και στη δασοκομία. Σημειώνεται ότι στην Ελλάδα σχεδόν το 28% της απασχόλησης είναι σε επαγγέλματα που επηρεάζονται κυρίως από την αυτοματοποίηση. Τα επαγγέλματα που αντιμετωπίζουν μικρότερο κίνδυνο από τον αυτοματισμό είναι οι επιχειρηματικές και οικονομικές λειτουργίες, τα νομικά επαγγέλματα, η εκπαίδευση και οι κοινωνικές υπηρεσίες.  

Η κατάσταση στην Ελλάδα και η αναγκαιότητα του κοινωνικού διαλόγου  

Έχουμε υψηλό ποσοστό (28.7%) αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με πτυχίο STEM, αντίθετα βρισκόμαστε στην 38^η θέση ανάμεσα σε 45 χώρες μέλη του ΟΟΣΑ ως προς το ποσοστό των απασχολουμένων σε τομείς υψηλής ψηφιακής έντασης (κατασκευή εξοπλισμού, μεταφορές, τηλεπικοινωνίες, πληροφορική, χρηματοπιστωτικός τομέας, κλπ).

Αυτή τη στιγμή, υφίστανται περίπου 90.000 κενές θέσεις εργασίας στη Βιομηχανία σε τεχνικές ειδικότητες (16η θέση στις χώρες της Ε.Ε.), αποτέλεσμα του χαμηλού βαθμού διείσδυσης νέων ψηφιακών τεχνολογιών στην παραγωγή και στην αδυναμία των συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης να προσαρμόσουν τα προγράμματα σπουδών τους. Παρόμοια εικόνα υφίσταται στον τομέα των τεχνολογιών πληροφορικής με πολυάριθμες κενές θέσεις εργασίας (περίπου 10.000 ετησίως για τα επόμενα 3-5 χρόνια).

Για την επίτευξη των δύο παραπάνω στόχων που έθεσε ο ΣΕΒ, όλα αυτά προϋποθέτουν ουσιαστικό και ειλικρινή κοινωνικό διάλογο μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και της πολιτείας, αντίστοιχο με εκείνον που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην Ισπανία, σχετικά με τα θέματα της αγοράς εργασίας και της ανάπτυξης. Μόνο έτσι θα ανταποκριθούμε με το μέγιστο δυνατό τρόπο στις προκλήσεις των σύγχρονων τεχνολογιών και της τεχνητής νοημοσύνης.