Brain Gain: η επιτυχία είναι παιχνίδι μυαλού! – Άρθρο κ. Δημήτρη Βέργαδου, Διευθυντή Τομέα ΜΜΕ, Θέσεων και Ενημέρωσης του ΣΕΒ, στο Παρασκήνιο, 22/2/2020

Μια από τις πλέον επιτυχημένες καμπάνιες όλων των εποχών είχε ως βασικό μήνυμα: «success it’ s a mind game». Προφανώς, οι εμπνευστές της μάρκας Tag Heuer είχαν άλλα κατά νου όταν έτρεξαν το παραπάνω concept, όμως η αλήθεια που κρύβεται πίσω από το μήνυμα παραμένει: το μυαλό, το διανοητικό άθροισμα της γνώσης, των δεξιοτήτων και της επεξεργασμένης εμπειρίας, δημιουργεί αξία, πλούτο και τελικά ευημερία στις επιχειρήσεις και τελικά στην κοινωνία.  Στη σημερινή εποχή της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, του ψηφιακού μετασχηματισμού, της ρομποτικής νοημοσύνης η  μυαλοδύναμη που διαθέτει κάθε χώρα είναι ο πλέον πολύτιμος παραγωγικός συντελεστής.

Στο πλαίσιο αυτό, για τη χώρα μας αποτελεί εθνικό στόχο αφενός  να  διακρατήσει το ανθρώπινο κεφάλαιο της, όπως και αφετέρου να δημιουργήσει γόνιμες προϋποθέσεις ώστε οι ικανοί νέοι, που έφυγαν λόγω της κρίσης  να μπορέσουν να επιστρέψουν και σε κάθε περίπτωση να διασυνδεθούν με την παραγωγική οικονομία.  Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, περίπου 500.000 νέοι έφυγαν από την Ελλάδα την δεκαετία της κρίσης 2008-2017, με την συντριπτική πλειοψηφία αυτών να ανήκουν στο πλέον παραγωγικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, με ηλικιακή σύνθεση αυτή της κατηγορίας 25-44 και με σχεδόν το 70% να είναι απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης.

Είναι αλήθεια ότι κινητικότητα «νέων εγκεφάλων» υπήρχε και πριν την κρίση, αφού ένα ικανό ποσοστό αναζητούσε ακαδημαϊκή και επαγγελματική προοπτική εκτός Ελλάδος.  Όμως το φαινόμενο σχεδόν υπερτριπλασιάστηκε μέσα στην κρίση και μέχρι το 2017 που έχουμε στοιχεία η διαρροή συνεχίζεται αν και με λίγο μικρότερο ρυθμό (η καθαρή εκροή υπερβαίνει ετησίως τις 20.000 νέους).  Είναι, ίσως, λίγο παρήγορο το γεγονός ότι το φαινόμενο του brain drain δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό αλλά έχει διεθνή χαρακτήρα, αφού σχεδόν μια στις έξι χώρες του κόσμου βλέπει το 20% του πληθυσμού της  με υψηλή εξειδίκευση να μεταναστεύει στο εξωτερικό.

Όμως η ανατροπή της διαρροής εγκεφάλων (brain drain) δεν είναι εύκολη υπόθεση. Διότι τα αίτια που την προκαλούν σχετίζονται και με χρόνιες παραγωγικές και διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας, που δεν επιτρέπουν διαχρονικά τη δημιουργία ποιοτικών, παραγωγικών και καλά αμειβομένων θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης. Επιπλέον, η έλλειψη αξιοκρατίας, η διαφθορά, οι χαμηλές κοινωνικές παροχές και οι εργασιακές συνθήκες, επιδοτούν το φαινόμενο.  Επίσης, οι χαμηλές καθαρές απολαβές ειδικότερα των στελεχών υψηλής εξειδίκευσης, λόγω του πολύ υψηλού φορολογικού και ασφαλιστικού βάρους που επωμίζεται η μισθωτή εργασία, όπως και η αδυναμία της παραγωγικής μεγέθυνσης των επιχειρήσεων και της διασύνδεσής τους με διεθνείς παραγωγικές αλυσίδες προστιθέμενης αξίας,  διαμορφώνουν ένα ασφυκτικό πλαίσιο που αποθαρρύνει τη δημιουργική εργασία.

Με βάση τα παραπάνω και παρά τα σταθερά βήματα επαναφοράς της δυναμικής στην οικονομία η επιστροφή των ανθρώπων που έφυγαν και η  διακράτηση του ανθρώπινου ταλέντου αποτελεί ένα πολύ δύσκολο στοίχημα για τη δημόσια πολιτική  και απαιτεί συνεργασίες και συντονισμό δυνάμεων.  Αναμφισβήτητα η κινητοποίηση που εκδηλώνεται στο πεδίο είναι ενθαρρυντική.  Πρωτοβουλίες όπως το πιλοτικό πρόγραμμα «Ελλάδα..Ξανά», το «Brain Regain», το «ReGenaration», οι «Γέφυρες Γνώσης και Συνεργασίας», οι υποτροφίες του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), και συνιστούν αναμφισβήτητα καλές πρακτικές.

Ο ΣΕΒ προωθεί μια ολιστική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της μεγάλης πρόκλησης του brain drain, με βασικό μοχλό την αναβάθμιση των παραγωγικών δυνατοτήτων της ελληνικής οικονομίας ώστε να γίνει εφικτή η δημιουργία περισσότερων, ποιοτικών και καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας σε κλάδους εξωστρεφείς και υψηλής  προστιθέμενης αξίας.  Συγχρόνως, προτείνει δράσεις που αποσκοπούν καταρχήν στην παροχή κινήτρων επαναπατρισμού, και διευκόλυνσης της εύρεσης εργασίας και μετεγκατάστασης, της διασύνδεσης της αγοράς εργασίας με την εκπαίδευση, της αντιμετώπισης του προβλήματος της απαξίωσης δεξιοτήτων, την ενθάρρυνση έρευνας και ανάπτυξης, μείωση της υπερφορολόγησης της εργασίας και τη δημιουργία ελκυστικού εργασιακού περιβάλλοντος από τις επιχειρήσεις, την ανάπτυξη συνεργασιών με Έλληνες του εξωτερικού στον ερευνητικό και επιχειρηματικό τομέα, και τέλος της μόνιμης παρακολούθησης του φαινομένου. Σήμερα, η μόνη επιλογή που έχουμε μπροστά μας είναι να δημιουργήσουμε το κατάλληλο έδαφος, ώστε οι νέοι μας να νιώσουν πνοή δημιουργίας και προσωπικής ανάπτυξης, γύρω τους, και εντός τους. Τους το οφείλουμε και θα μας το ανταποδώσουν.