Χωροταξικός Σχεδιασμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη: Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Άρθρο κ. Γιάννη Λαϊνά, Senior Advisor ΣΕΒ, Τομέας Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος και Ρυθμιστικών Πολιτικών, στο αφιέρωμα για τις Υποδομές, Εφημερίδα των Συντακτών

Η συνεχώς αυξανόμενη διασύνδεση μεταξύ χωρικών και περιβαλλοντικών πολιτικών προβάλλει πολλαπλές προκλήσεις για την επίτευξη των σύγχρονων στόχων βιώσιμης ανάπτυξης.

Για τον ΣΕΒ, η αυξημένη πολυπλοκότητα των σύγχρονων χωρικών πολιτικών απαιτεί ένα αυξημένο επίπεδο συντονισμού με όλες τις επιμέρους αναπτυξιακές, περιβαλλοντικές, ενεργειακές και άλλες πολιτικές που έχουν σαφείς χωρικές επιδράσεις και εξαρτήσεις, προκειμένου να διασφαλιστεί η ομαλή και έγκαιρη υλοποίησή τους στο χώρο και συνεπώς η βιώσιμη χωρική ανάπτυξη.

Η χώρα μας, ήδη, από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 με τους νόμους για τη  «Βιώσιμη Οικιστική Ανάπτυξη πόλεων και οικισμών» και τον «Χωροταξικό Σχεδιασμό», επιχείρησε να ενσωματώσει τις βασικές αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης στον χωρικό προγραμματισμό.  Αλλά και το ισχύον πλαίσιο του ν.4447/2016  «Χωρικός Σχεδιασμός – Βιώσιμη Ανάπτυξη»,  όπως εκσυγχρονίστηκε εντάσσει με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο την έννοια και το περιεχόμενο της βιώσιμης ανάπτυξης στο επίκεντρο των χωρικών πολιτικών και Σχεδίων.

Από την έως τώρα υλοποίηση του χωροταξικού σχεδιασμού, να σημειωθεί ότι το 2003 θεσπίζονται για όλες τις περιφέρειες της χώρας τα πρώτα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια (ΠΧΠ). Ακολούθως το 2008 εγκρίνεται το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο (ΕΧΠ) για τις ΑΠΕ, το 2009 τα ΕΧΠ της Βιομηχανίας και του Τουρισμού και ακολούθησε το 2011 το ΕΧΠ των Υδατοκαλλιεργειών. Το 2013 τροποποιείται το ΕΧΠ του Τουρισμού (το οποίο ωστόσο ακυρώθηκε με την Απόφαση ΣτΕ 3632/2015) και το διάστημα 2017-2020 αναθεωρούνται τα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια του 2003 σε 9 Περιφέρειες.

Από την εφαρμογή των παραπάνω πλαισίων, επιβεβαιώνεται ο κρίσιμος ρόλος που κατέχει ο χωροταξικός σχεδιασμός στη βιώσιμη ανάπτυξη. Χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα αποτελεί το ΕΧΠ ΑΠΕ, το οποίο αποτέλεσε το βασικό εργαλείο μέσω του οποίου επιτεύχθηκε η ανάπτυξη του τομέα των ΑΠΕ στην επικράτεια τα τελευταία 16 έτη.  Αλλά και σε επίπεδο περιβαλλοντικής προστασίας, η κατάρτιση χωροταξικών σχεδίων συνέβαλλε αποφασιστικά στην αποτελεσματική διαφύλαξη των ευαίσθητων περιοχών, καθώς η ανάπτυξη παραγωγικών χρήσεων και άλλων δραστηριοτήτων κατευθύνθηκε στις ενδεδειγμένες από το σχεδιασμό περιοχές.

Για να εξακολουθήσει ωστόσο να διασφαλίζεται η απρόσκοπτη υλοποίηση των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης στο χώρο, σήμερα είναι επιβεβλημένο να προχωρήσει με ταχείς ρυθμούς το σύνθετο έργο αξιολόγησης και αναθεώρησης των παραπάνω χωροταξικών πλαισίων. Να σημειωθεί ότι η κείμενη νομοθεσία προβλέπει ότι κάθε 5 έτη θα πρέπει να συντάσσονται εκθέσεις αξιολόγησης, στις οποίες αναφέρονται οι χωρικές συνέπειες, ο τρόπος εφαρμογής και τα πιθανά προβλήματα που παρουσιάστηκαν κατά την εφαρμογή των χωροταξικών πλαισίων, μία πρόβλεψη που δυστυχώς δεν έτυχε ευρείας εφαρμογής.

Παρά τις καθυστερήσεις που σημειώνονται στην αξιολόγηση της εφαρμογής των χωροταξικών Πλαισίων, αισιοδοξία προκαλεί το γεγονός ότι σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη τα ακόλουθα έργα – μελέτες:

• αξιολόγηση και αναθεώρηση του ΕΧΠ Βιομηχανίας το οποίο θα συμπεριλάβει για πρώτη φορά κατευθύνσεις και ρυθμίσεις για τον Τομέα της Εφοδιαστικής,
• αξιολόγηση-αναθεώρηση του ΕΧΠ ΑΠΕ το οποίο αναμένεται να έχει κομβικό ρόλο στην πράσινη μετάβαση και την εκπλήρωση των ιδιαίτερα φιλόδοξων στόχων του υπό οριστικοποίηση ΕΣΕΚ,
• αναθεώρηση 3 (υπολειπόμενων) Περιφερειακών Χωροταξικών Πλαισίων: ΠΧΠ Πελοποννήσου και Δυτικής Μακεδονίας που αναμένεται να εναρμονιστούν με το Σχέδιο για τη Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση και ΠΧΠ Νοτίου Αιγαίου,
• κατάρτιση -για πρώτη φορά- ενός νέου ΕΧΠ για Ορυκτές Πρώτες Ύλες,
• κατάρτιση -εκ νέου- ΕΧΠ Τουρισμού, καθώς η χώρα εξακολουθεί να μην διαθέτει χωροταξικό σχεδιασμό για τον συγκεκριμένο τομέα.

Επίσης, σε επίπεδο προγραμματικών δηλώσεων σχεδιάζεται για το προσεχές διάστημα από τις αρμόδιες αρχές η αναθεώρηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας-Αττικής του 2014, η αναθεώρηση του ΕΧΠ Υδατοκαλλιεργειών του 2011 και η εκπόνηση των πρώτων Θαλάσσιων Χωροταξικών Πλαισίων (χωρίς ωστόσο να έχουν εκκινήσει οι σχετικές μελετητικές διαδικασίες).

Υπό το πρίσμα των ανωτέρω, εύλογα γίνεται κατανοητό ότι ο υπό εξέλιξη χωροταξικός σχεδιασμός αποτελεί ένα από τα πιο σύνθετα, φιλόδοξα και απαιτητικά εγχειρήματα των τελευταίων ετών: αφενός το αντικείμενο ρύθμισης επεκτείνεται σε νέους τομείς (ΟΠΥ, Εφοδιαστική, θαλάσσιες δραστηριότητες), αφετέρου οι επιμέρους στόχοι και εν γένει οι πολιτικές που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και να συντονιστούν, προκειμένου να θεσπιστούν συμβατές χωρικές κατευθύνσεις/ρυθμίσεις που θα εξυπηρετούν την εφαρμογή τους, ολοένα και αυξάνονται: πολιτικές για τον μετριασμό της κλιματικής κρίσης, για τη διαχείριση των καταστροφών, την προστασία περιβάλλοντος, την ανάπτυξη νέων μορφών ΑΠΕ κλπ.

Ο ΣΕΒ, ως μέλος του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας, επεξεργάζεται και υποβάλλει τεκμηριωμένες προτάσεις για την βιώσιμη χωρική οργάνωση και ανάπτυξη τομέων και κλάδων παραγωγής εθνικής σημασίας. Μεταξύ άλλων βασικών προτεραιοτήτων, λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των εξελίξεων που σημειώνονται στον χωρικό σχεδιασμό κατώτερου επιπέδου (νέα τοπικά και ειδικά πολεοδομικά σχέδια) κρίνεται σκόπιμο:

• Να προχωρήσει με ταχείς ρυθμούς το έργο της αναθεώρησης και έγκρισης των ειδικών χωροταξικών πλαισίων τα οποία θα πρέπει να παράσχουν σύγχρονες κατευθύνσεις οργάνωσης και ανάπτυξης μεταξύ άλλων και για δραστηριότητες που έχουν κρίσιμο ρόλο στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση,
• Να εκκινήσουν οι προβλεπόμενες από τον νόμο εκθέσεις αξιολόγησης των περιφερειακών χωροταξικών πλαισίων, καθώς στους επόμενους μήνες θα παρέλθει το διάστημα της 5-τίας από τη θεσμοθέτησή τους,
• Να ενσωματωθούν στο σχεδιασμό οι πλέον σύγχρονες σχεδιαστικές προσεγγίσεις που προδιαγράφονται στις ευρωπαϊκές πολιτικές για την προστασία των περιοχών Natura (κατευθυντήριες οδηγίες για την αδειοδότηση δραστηριοτήτων σύμφωνα με την Οδηγία για τους Οικοτόπους), και τέλος
• Να εκκινήσει άμεσα ο απαραίτητος θεσμικός διάλογος σε επίπεδο Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας, δεδομένων των αυξημένων προκλήσεων και παράλληλων σχεδιασμών που βρίσκονται σε εξέλιξη προκειμένου να μην επαναληφθούν τα επιμέρους προβλήματα του παρελθόντος (ασάφειες ή αντικρουόμενες κατευθύνσεις μεταξύ διαφορετικών πλαισίων, μειωμένη εναρμόνιση μεταξύ σχεδίων χαμηλότερου επιπέδου με τα ανώτερα, απουσία εξειδίκευσης ρυθμίσεων κλπ.).