Εξ αποστάσεως
Άρθρο κ. Γιώργου Ναθαναήλ, Συμβούλου του Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας του ΣΕΒ, στο Money Review.gr
Η λαίλαπα του κορωνοϊού άφησε πίσω της πολλούς νεκρούς, ανθρώπους αδύναμους, προβλήματα στην οικονομία και την κοινωνία. Είχε όμως και μερικές γενικά θετικές επιπτώσεις. Μία από αυτές αφορούσε στον εργασιακό χώρο. Η βίαια διακοπή της καθημερινότητας και η αναγκαστική εγκαθίδρυση της εξ αποστάσεως εργασίας για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως έχει αναλύσει ο ΣΕΒ, άλλαξε τα πάντα. Έδωσε αφενός μια ευκαιρία αναστοχασμού για το μέλλον της εργασίας, και άλλαξε αφετέρου ορισμένες εργασιακές συνήθειες και συμπεριφορές, πολλές από αυτές για το καλύτερο. Να μερικές από εκείνες που άλλαξαν, ανεπιστρεπτί:
1. Οι συναντήσεις αρχίζουν στην ώρα τους
Την εποχή Προ Κορωνοϊού (Π.Κ.) το διαβόητο «ακαδημαϊκό τέταρτο» ήταν αποδεκτό. Θεωρείτο σχεδόν φυσιολογικό ότι κάποιοι (κατά κανόνα ψηλότερα στην ιεραρχία) δεν θα είχαν ολοκληρώσει τις υποχρεώσεις τους εγκαίρως και θα προσερχόταν καθυστερημένοι στην αίθουσα. Όχι πλέον. Όλοι ξεκινάνε τις συναντήσεις σχεδόν στο δευτερόλεπτο, και η αποδοκιμασία κάποιου που καθυστερεί του μεταφέρεται -φαίνεται- πιο έντονα μέσω των ηλεκτρονίων. Αν μάλιστα κάποιος καθυστερήσει (ή ξέρει ότι θα μπει στην διαδικτυακή σύσκεψη καθυστερημένος), αισθάνεται την ανάγκη να το αιτιολογήσει. Τώρα το αν οι συσκέψεις τελειώνουν και στην ώρα τους είναι ένα άλλο ζήτημα. Το θετικό είναι ότι τυπικά πλέον οι συναντήσεις έχουν μία ώρα λήξης, ή τουλάχιστον μία εκτίμηση λήξης. Το αρνητικό, αν μπορεί να χαρακτηριστεί έτσι, είναι ότι οι διοργανωτές -από τον φόβο της μη σύμπτωσης των προγραμμάτων των συμμετεχόντων ή της ανίας που μπορούν να προκαλέσουν οι μακρόσυρτες συσκέψεις- συνήθως προγραμματίζουν συσκέψεις συντομότερες από ό,τι χρειάζεται. Πιστεύουμε, ωστόσο, πως η χρυσή τομή θα βρεθεί. Είναι θέμα χρόνου.
2. Οι συμμετέχοντες προσέρχονται προετοιμασμένοι
Παρατηρούμε ότι οι εισηγήσεις, αλλά και οι παρεμβάσεις των συμμετεχόντων στις διαδικτυακές συσκέψεις είναι (πάλι κατά κανόνα) καλύτερα προετοιμασμένες και οργανωμένες από την εποχή Π.Κ.. Η αμηχανία όταν είσαι απροετοίμαστος φαίνεται ότι είναι διαφορετική στο διαδίκτυο. Δεν νιώθεις εκείνη την αμηχανία της αίθουσας, που συνοδεύεται από μία παγερή σιωπή, η οποία μπορεί να σου φέρει το αίμα στα μάγουλα. Νιώθεις, ωστόσο, ότι ο χρόνος τρέχει αμείλικτα και αν δεν πεις καλά το «ποίημά σου» σπαταλάς τον χρόνο των άλλων, οι οποίοι στην οθόνη σε κοιτάνε κατάματα, όλοι μαζί. Έχεις να διαχειριστείς τέσσερις, οχτώ εκφράσεις αποδοκιμασίας ταυτόχρονα και όχι αυτή στην οποία τυχαίνει να στυλώσεις το βλέμμα σου, ή εκείνη του προϊσταμένου. Παράλληλα, εκτιμούμε ότι έχει αναπτυχθεί καλύτερα -και αποτελεσματικότερα- η τεχνική του ελιγμού «θα επανέλθω με περισσότερες λεπτομέρειες» (online σε επόμενη σύσκεψη ή offline με email). Στον αντίποδα, οι ερωτήσεις και οι διευκρινίσεις (παρόλο που πάντα υπάρχουν διαλείμματα εκκωφαντικής σιωπής) είναι περισσότερες, ακριβώς επειδή δεν υπάρχει μετά η δυνατότητα συζήτησης και διευκρινίσεων στο γραφείο.
3. Υπάρχει οικονομία στην έκφραση και την επικοινωνία
Είναι απόρροια του προηγουμένου. Πρέπει να γίνεις κατανοητός με την πρώτη -αν αυτό είναι δυνατό- και το ίδιο ισχύει και για το τι θα καταλάβεις εσύ. Δεν μπορείς μετά να βρεις κάποιο εύκολα στο διπλανό γραφείο, καθ’ οδόν προς το ψύκτη, και να συζητήσετε κάτι χαλαρά. Ασκεί αυτό πίεση; Σίγουρα, και αφαιρεί μία από τις κοινωνικές απολαύσεις του γραφείου, αλλά πιστεύουμε ότι, όπως εξελίσσεται η υβριδική εργασία, δίνει την αίσθηση της πολυτιμότητας του χρόνου στο γραφείο (παρεμπιπτόντως αυτό που το λένε το «φυσικό γραφείο», αλλά καλύτερα να το λέμε το υλικό γραφείο).
4. Η επικοινωνία και η αλληλεπίδραση έχουν αλλάξει
Τα τηλεφωνήματα έχουν γίνει πιο ουσιαστικά, τα email πιο συγκεκριμένα και στοχευμένα. Επειδή γενικά, όπως είπαμε, οι ευκαιρίες συντονισμού και επικοινωνίας είναι λιγότερες, έχουν γίνει πιο πολύτιμες, και ο κάθε εργαζόμενος, μετά από κάθε επικοινωνία με συνεργάτες και προϊσταμένους, προσπαθεί να αφήνει πίσω του όσο μικρότερο σύννεφο ασάφειας γίνεται. Και πάλι αναφερόμαστε σε μικρές, αλλά ουσιαστικές αλλαγές. Τι γίνεται όμως όταν υπάρχουν παρανοήσεις και παρεξηγήσεις που δεν μπορούν να λυθούν άμεσα; Η διά ζώσης επίλυση εξακολουθεί να είναι η καλύτερη μέθοδος, αλλά επειδή συνήθως μεσολαβεί μια περίοδος «κρυώματος», τα πράγματα είναι πιο ψύχραιμα όταν τελικά έρθει η στιγμή της επίλυσης. Αυτό δεν είναι βέβαια πάντα θετικό, γιατί η σκιά μας τέτοιας παρανόησης μπορεί να πλανάται για περισσότερο καιρό απ’ ότι παλιότερα (κάτι που γέρνει την πλάστιγγα υπέρ της υβριδικής εργασίας. Η εξ αποστάσεως εργασία δεν φαίνεται να κυριαρχεί και το υβριδικό μοντέλο είναι -για έναν ακόμη λόγο- προτιμότερο).
5. Η πρόοδος είναι πιο ορατή —και οι στόχοι πιο ξεκάθαροι
Η εργασία από απόσταση δημιουργεί ανησυχία στους εργαζόμενους, για μία σειρά λόγων. Ένας από τους βασικότερους είναι ότι η καθημερινή τους εργασία δεν «φαίνεται» και συνεπώς δεν αξιολογείται. Βέβαια ποτέ δεν αρκούσε η απλή φυσική παρουσία στο γραφείο. Γι΄ αυτό οι ίδιοι οι εργαζόμενοι, όπου αυτό είναι εφικτό, θέτουν οι ίδιοι ορόσημα προόδου, τα συζητούν με τους προϊσταμένους τους και τα επιδεικνύουν με πρώτη ευκαιρία. Είναι καλό αυτό; Όταν δεν φτάνει στα άκρα ναι, γιατί προωθεί μία πιο ειλικρινή σχέση και δεν ωθεί ορισμένους εργαζόμενους στο να καμώνονται πως εργάζονται, ίσα ίσα για να το δει ο προϊστάμενος, κάτι που μακροπρόθεσμα είναι εξαιρετικά ψυχοφθόρο για όλους. Έτσι η εργασία έχει μεγαλύτερη σχέση με τις πραγματικές ανάγκες της κάθε επιχείρησης, και αυτό βελτιώνει τις εργασιακές σχέσεις. Δεν μιλάμε εδώ για ριζικές διαφοροποιήσεις, αλλά για λεπτές ποιοτικές βελτιώσεις, που όμως έχουν σημασία. Τέλος θα μπορούσαμε να πούμε ότι και τα κριτήρια μακροπρόθεσμης απόδοσης γίνονται συγκριτικά σημαντικότερα, επειδή πλέον υπάρχει λιγότερο peer pressure, πίεση δηλαδή από τους άλλους συναδέλφους.
6. Καλύτερη ή δυσκολότερη διαχείριση χρόνου;
Περιμένει κανείς ότι θα γίνεται καλύτερη διαχείριση του χρόνου στην εξ αποστάσεως εργασία; Όχι απαραίτητα. Εκείνοι που οργάνωναν καλά τον χρόνο μόνοι τους θα βελτιώσουν τις τεχνικές τους και θα γίνουν (ίσως) πιο αποτελεσματικοί. Από την άλλη, όσοι ήσαν πιο «χαοτικοί» και μπορούσαν να ωφεληθούν από μία δομημένη εργασία και καθοδήγηση που προερχόταν από τον εργασιακό χώρο θα τα βρουν δύσκολα, και θα εργάζονται περισσότερες ώρες και με λιγότερο απτό αποτέλεσμα. Αυτοί οι εργαζόμενοι μπορεί να ωφεληθούν από συχνότερες επαφές με τους συναδέλφους τους, αλλά και να χρησιμοποιήσουν ορισμένα εργαλεία προγραμματισμού που, αν μη τι άλλο, θα τους δείξουν πού ακριβώς ξοδεύουν τον χρόνο τους. Ένας τρόπος είναι το «triaging», μία μέθοδος που χρησιμοποιείται σε νοσοκομεία, ιδίως όταν επείγοντα περιστατικά καταφθάνουν με ρυθμούς που το νοσοκομείο δεν μπορεί να ανταποκριθεί. Στα ελληνικά αποδίδεται ως «διαλογή», αλλά μπορεί να παρανοηθεί. Triaging λοιπόν κάνουν στα νοσοκομεία για να σώσουν ασθενείς που έχουν πιθανότητα να επιβιώσουν, αφήνοντας τους άλλους να καταλήξουν. Σκληρό, αλλά σώζει ζωές. Το ίδιο ισχύει, τηρουμένων των αναλογιών, και με τους εργαζόμενους από το σπίτι. Με τον κορωνοϊό αυξήθηκαν οι -κατά κανόνα δωρεάν- προσφορές για σεμινάρια, ομιλίες, εκδηλώσεις, και κάθε είδους παρόμοιες δραστηριότητες μέσω Web. Μαζί με αυτές αυξήθηκε και το άγχος των εργαζομένων για το διαβόητο FOMO, δηλαδή τον φόβο ότι θα χάσουν κάτι, και θα μείνουν πίσω (στην ενημέρωση, την κατάρτιση, την προβολή, και ότι άλλο). Και αυτό το FOMO επηρεάζει τους εργαζόμενους είτε συμμετέχουν ως ομιλητές είτε ως ακροατές. Τι αξίζει λοιπόν και τι όχι; Ποια είναι η ήρα και ποιο το στάρι; Με αυτή την υπερπροσφορά τα κριτήρια επιλογής γίνονται πιο διάφανα –και πιο σκληρά ίσως, όπως το triage.
Ταυτόχρονα συνέβη και κάτι άλλο: παλιά οι εργαζόμενοι αισθάνονταν αδιόρατα ένοχοι όταν παρακολουθούσαν π.χ. μια διάλεξη στη μέση της ημέρας, ακόμη και όταν ήταν πολύ χρήσιμη. Εκτιμάμε ότι την περίοδο της πανδημίας υπήρξε μια μαζική απενοχοποίηση για τέτοιου είδους δραστηριότητες -αρκεί να έχουν πίστη στα κριτήρια με τα οποία επιλέγουν.
7. Δεν μένουν τεχνολογικά πίσω
Μετά το πρώτο κύμα του κορωνοϊού και της τηλεργασίας, όπου οι εργαζόμενοι έμαθαν μέσα σε εβδομάδες όσα δεν χρειαζόταν (ή τρόμαζαν) να μάθουν σε χρόνια, η εφαρμογή της σύγχρονης τεχνολογίας στην εργασία προχώρησε, με χαμηλότερους ρυθμούς φυσικά μια και κανείς δεν θα μπορούσε να αντέξει για μεγάλο διάστημα την αρχική φρενίτιδα. Τώρα όμως οι εργαζόμενοι νιώθουν πιο αυτάρκεις και -εκτιμούμε- φροντίζουν να μην μένουν τεχνολογικά πίσω —γιατί αυτό συνεπάγεται ότι θα αποκόβονταν από τον κορμό της επιχείρησης. Εδώ ό ρόλος της ίδιας της επιχείρησης είναι κομβικός, γιατί πρέπει να βοηθά ενεργά αυτή την προσπάθεια, και να κατανοήσει τις διαφορές με το χθες. Πώς, λόγου χάρη, γινόταν Π.Κ. ένα σεμινάριο στο Excel και πώς γίνεται σήμερα; Μπορούν οι εργαζόμενοι να μάθουν μόνοι τους αποτελεσματικά; Άλλοι ναι και άλλοι όχι; Η αυτονομία αυτή επεκτείνεται και σε άλλους τομείς, π.χ. της γραμματειακής υποστήριξης. Οι εργαζόμενοι κάνουν πλέον περισσότερα πράγματα μόνοι τους στον τομέα τους. Είναι αυτό καλό για την συνολική παραγωγικότητα μίας επιχείρησης; Ακόμη δεν ξέρουμε με ακρίβεια, αλλά δεν θα αργήσει να φανεί.
8. Και η κυβερνοασφάλεια;
Μέσα στα καθημερινά καθήκοντα των εργαζομένων είναι και η κυβερνοασφάλεια, το σφράγισμα δηλαδή της επιχείρησης από κακόβουλες ενέργειες στα πληροφοριακά της συστήματα. Εδώ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι όλοι τηρούν τους κανόνες στο μερίδιο που τους αναλογεί. Στο γραφείο η τήρηση των κανόνων κυβερνοασφάλειας είναι ευκολότερα απ’ ότι στο σπίτι —άλλωστε όλοι οι διπλανοί το κάνουν. Ίσως τώρα οι εργαζόμενοι να έχουν αποκτήσει καλύτερη συνείδηση της ασφάλειας και τι την επηρεάζει, αλλά ακόμη να μην τηρούν ευλαβικά τους κανόνες. Σε κάθε περίπτωση, είναι κάτι που επίσης σε λίγο καιρό θα φανεί, και καλό είναι, όπως έχουμε συχνά προτείνει, η κάθε επιχείρηση να μπορεί να αξιολογήσει το επίπεδο ασφαλείας της.
9. Κατανοούν καλύτερα την δημιουργία αξίας
Πολλά από τα παραπάνω είναι νέες ή τροποποιημένες πρακτικές που βελτιώνουν την εργασιακή αποδοτικότητα και σε ορισμένες περιπτώσεις και την αποτελεσματικότητα των εργαζομένων, προέκυψαν δε από τις ανάγκες της νέας συγκυρίας του κορωνοϊού. Εκτιμούμε όμως ότι συγκλίνουν σε ένα σημείο: οι εργαζόμενοι πλέον κατανοούν καλύτερα τι δημιουργεί αξία στην επιχείρηση και τι όχι. Αυτό είναι απόρροια και του «σπασίματος» του καλουπιού του παλιού τρόπου εργασίας, αλλά και της μεγαλύτερης συνειδητοποίησης της δικής τους συνεισφοράς στην επιχείρηση. Δεν είναι ένα μέγεθος που ποσοτικοποιείται εύκολα, αλλά όταν κάποιος το αποκτήσει, οι γύρω του στον εργασιακό χώρο το καταλαβαίνουν αμέσως. Είναι μία νέα, πολύ χρήσιμη οπτική για τα πράγματα.
10. Ξέρουν τι θέλουν από το νέο γραφείο
Πολλοί εργαζόμενοι έχουν επιστρέψει πλήρως στο γραφείο, άλλοι λειτουργούν ακόμη υβριδικά. Ωστόσο, αυτή η μακρά απουσία από το γραφείο έφερε έναν αναστοχασμό: πώς θα ήθελαν οι εργαζόμενοι να είναι ο εργασιακός τους χώρος και οι ρουτίνες τους; Πιο φωτεινός (αν γίνεται), πιο ευέλικτα διαλείμματα, μεγαλύτερη αυτονομία στην καθημερινή δουλειά και στις αποφάσεις; Και αυτά είναι μόνον μερικά από εκείνα που τους απασχολούν, γιατί ούτως ή άλλως, όπως δείχνει παραστατικά σχετική μελέτη του ΣΕΒ, η εργασία αλλάζει. Γεγονός είναι ότι η κάθε επιχείρηση θα πρέπει, σε συνεργασία με τους εργαζομένούς της, να ανασχεδιάσει τόσο τον εργασιακό χώρο, όσο και τις διαδικασίες για να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Η οποία, αν τηρηθούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις, μπορεί να είναι καλύτερη από την παλιά. Και, σε κάθε περίπτωση, τα πράγματα σπάνια γυρίζουν πίσω.
