Η αδύναμη σχέση των νέων Ελλήνων σπουδαστών με την αγορά εργασίας

Άρθρο κας Τέσσας Μίχου, Policy Expert για την Ανάπτυξη Ανθρώπινου Κεφαλαίου του ΣΕΒ, στην Εφημερίδα των Συντακτών

Η εργασιακή εμπειρία που αποκτάται μέσα από την απασχόληση, αποτελεί αδιαμφισβήτητα «ισχυρό χαρτί» για τη διεκδίκηση μιας θέσης εργασίας. Είναι αυτή που σε ένα βιογραφικό, μαζί με τις σπουδές, ανοίγει μια πρώτη πόρτα για επαφή με τον πιθανό μελλοντικό εργοδότη. Η έλλειψή της, συχνά ανεξάρτητα από τα ακαδημαϊκά προσόντα του αιτούντα εργασία, οδηγεί τον ενδιαφερόμενο εργοδότη σε καταρχήν αρνητική εκτίμηση από ως προς την καταλληλότητα του υποψηφίου για την κάλυψη της θέσης που προσφέρει. Ειδικά για τους νέους, διαχρονικά, μια από τις πιο ευάλωτες ομάδες όσον αφορά στον κίνδυνο ανεργίας, η αντικειμενικά χαμηλή ή ακόμα και μηδενική εργασιακή εμπειρία, αποτελεί σημαντικό μειονέκτημα και εμπόδιο για την ένταξή τους στην απασχόληση, σε μία θέση που να καλύπτει τις προσδοκίες και τα προσόντα τους.

Εύλογα κάποιος θα πει ότι προτεραιότητα για τους ανθρώπους νεαρής ηλικίας θα πρέπει να είναι η απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων μέσα από την εκπαίδευσή τους, προκειμένου, στη συνέχεια, να είναι σε θέση να ενταχθούν, με αξιώσεις, στην αγορά εργασίας. Γίνεται όμως, παράλληλα με τις σπουδές του, ένας νέος να αποκομίζει και εργασιακή εμπειρία.

Πόσο ενεργοί στην αγορά εργασίας είναι οι σπουδαστές στη διάρκεια της εκπαίδευσής τους;

Σύμφωνα με στοιχεία που πρόσφατα δημοσίευσε η Eurostat, το 2021 στην Ευρώπη, το 23% των νέων 15-29 ετών που βρίσκονται στην επίσημη εκπαίδευση δουλεύει, ποσοστό 3% αναζητά εργασία, ενώ οι περισσότεροι, σε ποσοστό 73%, είναι εκτός αγοράς εργασίας (ούτε απασχολούνται ούτε είναι άνεργοι). H Ελλάδα παρουσιάζει μια τελείως διαφορετική εικόνα σχεδόν σε όλους τους παραπάνω δείκτες: μόνο το 6% των σπουδαστών είναι απασχολούμενοι, το 2% αναζητούν εργασία (το μόνο ποσοστό κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο) και ποσοστό περίπου 92% είναι εκτός αγοράς εργασίας. Μαζί με την Τσεχία, την Ιταλία, την Κροατία, τη Βουλγαρία, τη Σλοβακία και τη Ρουμανία ανήκει στις χώρες όπου σχεδόν μόνο 1 στους 10 σπουδαστές βρίσκονται στην αγορά εργασίας, ενώ στον αντίποδα, στην Ολλανδία, στη Δανία και στις χώρες της ΕΖΕΣ (Ισλανδία, Νορβηγία και Ελβετία) περισσότερο από το 50% των σπουδαστών εργάζεται ή αναζητά εργασία.

Αυτό σημαίνει ότι στη χώρα μας ελάχιστοι είναι οι νέοι που μαζί με τις σπουδές τους εργάζονται και επομένως έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν εργασιακή εμπειρία, τόσο χρήσιμη για τη μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσής τους επαγγελματική τους πορεία. Παρότι δε, είναι προφανές ότι όταν η απασχόληση σε αντικείμενα συναφή με την εκπαίδευσή τους και τη μετέπειτα αναζήτηση εργασίας αποτελεί πολύτιμο εφόδιο για το βιογραφικό τους, ακόμα και όταν αυτή διαφέρει, συνεκτιμάται και λαμβάνεται υπόψη από πολλούς εργοδότες. Και αυτό γιατί, εκτός από τις όποιες επαγγελματικές δεξιότητες, προσφέρει στους σπουδαστές ορισμένες οριζόντιες, κρίσιμες γι΄ αυτούς δεξιότητες όπως, η συνέπεια στο χρόνο, η υπευθυνότητα, η ομαδικότητα, η αυτοοργάνωση, κλπ. Παράλληλα, η άμεση επαφή με οποιοδήποτε εργασιακό περιβάλλον, εκτός από δεξιότητες (οριζόντιες ή και επαγγελματικές, ανάλογα με το πόσο αυτό βρίσκεται κοντά στις σπουδές τους) τους δίνει εμπειρίες και ερεθίσματα, που σίγουρα θα τους χρησιμεύσουν στην επαγγελματική και κοινωνική τους ζωή.

Γιατί οι Έλληνες σπουδαστές απέχουν από την αγορά εργασίας;
Η τόσο μειωμένη συμμετοχή των Ελλήνων σπουδαστών στην αγορά εργασίας μπορεί να έχει διάφορες ερμηνείες. Παράγοντες που συντελούν στη διαμόρφωση της εικόνας αυτής είναι μεταξύ άλλων:

• η υψηλή αδήλωτη εργασία που παρουσιάζεται σε αυτές τις ηλικίες, με δουλειές που οι νέοι επιλέγουν στο περιθώριο των σπουδών τους (με τη μορφή εξυπηρέτησης μεταξύ συγγενών και γνωστών, περιστασιακής απασχόλησης στην εστίαση, παροχής ιδιαίτερων μαθημάτων σε μαθητές, φύλαξης παιδιών κ.ά.)
• η χαμηλή ελκυστικότητα της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, όπου οι εκπαιδευτικές διαδρομές με μεγάλη περίοδο απασχόλησης/εκπαίδευσης στο χώρο εργασίας, δηλαδή με παράλληλη απόκτηση εργασιακής εμπειρίας (όπως η μαθητεία) δεν είναι διαδεδομένες και δεν αποτελούν ισχυρή επιλογή, όπως σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ούτε για τους νέους, αλλά ούτε και για τους εργοδότες που θα τους απασχολήσουν στην επιχείρησή τους. Ας μη ξεχνάμε ότι μαθητεία, διάρκειας μόλις ενός έτους, οργανώνει τα τελευταία χρόνια το Υπουργείο Παιδείας, με το Μεταλυκειακό Έτος – Τάξη Μαθητείας και, παραδοσιακά ο ΟΑΕΔ. Στην περίπτωση του ΟΑΕΔ, η μαθητεία διαρκεί δύο χρόνια, αλλά η προσπάθεια αναβάθμισής της έχει ακόμα δρόμο.
• η διαφορετική απ’ ότι αλλού στην Ευρώπη κουλτούρα που υπάρχει έντονα στην ελληνική οικογένεια όσον αφορά στην προστασία των παιδιών της και εξ αυτού στην πλήρη κάλυψη των εξόδων διαβίωσης του φοιτητή από την οικογένειά του, όσο αυτός σπουδάζει. Να συνεκτιμηθεί επίσης ότι μέσα στο μεγάλο αριθμό των «αιώνιων»/«λιμναζόντων» φοιτητών που καταγράφεται στα Πανεπιστήμια της χώρας μας υπάρχουν και νέοι που παραμένουν επί χρόνια φοιτητές (μετά τη συμπλήρωση του χρόνου σπουδών για κάθε σχολή/τμήμα), χωρίς να δουλεύουν. Το ίδιο φαινόμενο επεκτείνεται συχνά και στη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών, τάση που ισχυροποιήθηκε στη διάρκεια της κρίσης, όπου ο φοιτητής, πολύ πιθανόν, συνεχίζει να καλύπτεται οικονομικά από την οικογένειά του.
• η αδυναμία του πρώην ΟΑΕΔ/νυν ΔΥΠΑ, να λειτουργήσει αποτελεσματικά ως υπηρεσία απασχόλησης τόσο απέναντι σε ένα νέο φοιτητή που θέλει να βρει δουλειά και χρειάζεται υποστήριξη, όσο και σε μια επιχείρηση που μέσα από τα εργαλεία του Οργανισμού αναζητά να καλύψει ανάγκες της σε ανθρώπινο δυναμικό. Όταν κάποιος νέος σπουδαστής θεωρεί ότι η προσπάθεια που θα κάνει είναι μάταιη, τότε είτε ψάχνει άλλες άτυπες λύσεις είτε απλά δεν μπαίνει καν στον κόπο και παραμένει ανενεργός. Αντίστοιχα, μια επιχείρηση θα χρησιμοποιήσει άλλα διαθέσιμα μέσα για να προσλάβει νέο προσωπικό (γνωριμίες, LinkedIn, facebook κλπ.), ενώ, κατά πάσα πιθανότητα θα προτιμήσει εργαζόμενο με κάποια, έστω στοιχειώδη, προϋπηρεσία και όχι φοιτητή που ακόμα σπουδάζει ή μόλις έχει πάρει το πτυχίο του. Η παρατεταμένη οικονομική κρίση που έπληξε τη χώρα μας, με τα μεγάλα μεγέθη ανεργίας, προφανώς και βοήθησε στην παγίωση αυτής της λογικής.

Τέλος, και συνδυαστικά και ενισχυτικά προς τα παραπάνω, καθοριστικός παράγοντας στην παραμονή των νέων Ελλήνων σπουδαστών εκτός αγοράς εργασίας είναι η ελλιπής σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Πολλά από τα προγράμματα σπουδών που προσφέρονται από το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν έχουν άμεση και εύκολη πρόσβαση σε ευκαιρίες απασχόλησης, κυρίως στον ιδιωτικό τομέα (αφού το δημόσιο έχει πάψει πια να είναι ο ιδανικός εργοδότης), με αποτέλεσμα οι ίδιοι οι σπουδαστές, ακόμα κι αν θέλουν, να μην μπορούν να εργαστούν στο αντικείμενό τους όσο σπουδάζουν, ενώ αντιμετωπίζουν αντίστοιχο πρόβλημα και ως απόφοιτοι.

Η χρησιμότητα της εργασιακής εμπειρίας που αποκτά ένας νέος άνθρωπος μέσα από την απασχόλησή του είναι αδιαμφισβήτητη. Η πρακτική άσκηση αποτελεί εναλλακτικό μέσο για την απόκτησή της.
Εκτός λοιπόν από την απασχόληση, ένας άλλος τρόπος απόκτησης εργασιακής είναι και η πρακτική άσκηση στη διάρκεια των σπουδών. Η ουσιαστική σημασία της πρακτικής άσκησης στα περισσότερα, αν όχι σε όλα, προγράμματα σπουδών των ελληνικών Πανεπιστημίων είναι αυταπόδεικτη. Μέσα από αυτήν, οι φοιτητές αποκτούν επαφή με τους μελλοντικούς χώρους εργασίας τους, μαθαίνουν να λειτουργούν σε ένα δομημένο εργασιακό περιβάλλον, ανακαλύπτουν ενδιαφέρουσες γι αυτούς (ή ακόμα και όχι) επαγγελματικές επιλογές.

Αναγνωρίζοντας τη σημασία της, ο ΣΕΒ στηρίζει έμπρακτα την αναβάθμιση και την επέκταση της πρακτικής άσκησης, μέσα από θέσεις και προτάσεις που επανειλημμένα έχει καταθέσει προς την Πολιτεία, πολλές από τις οποίες προέκυψαν από τη στενή συνεργασία του με την ακαδημαϊκή κοινότητα. Η ενίσχυση της πρακτικής άσκησης των φοιτητών συνεχίζει να αποτελεί πρόκληση για την Πολιτεία, την ακαδημαϊκή και την επιχειρηματική κοινότητα και για το λόγο αυτό είναι και ένας από τους βασικούς πυλώνες των συμφωνιών συνεργασίας που ο ΣΕΒ έχει υπογράψει με μεγάλα Πανεπιστήμια της χώρας.
Οι ευκαιρίες που δίνονται στους Έλληνες σπουδαστές για την επαφή τους με την αγορά εργασίας πρέπει συνεχώς να διευρύνονται.

Η εργασιακή εμπειρία είναι σημαντική για τους νέους σπουδαστές, ώστε όταν ολοκληρώνουν τις σπουδές τους να έχουν τα περισσότερα δυνατά εφόδια για τη μετάβασή τους στην απασχόληση. Προς την κατεύθυνση αυτή, οι δίαυλοι επικοινωνίας και συνεργασίας της εκπαίδευσης και κατάρτισης με τις επιχειρήσεις χρειάζεται να ενισχυθούν και η μάθηση στο χώρο εργασίας, σε οποιαδήποτε μορφή της, να γίνει πιο ορατή στο περιεχόμενο / δομή των προγραμμάτων εκπαίδευσης. Ταυτόχρονα, η επιχειρηματική κοινότητα οφείλει να κατανοήσει τη σημαντική ευθύνη που έχει στην προετοιμασία των νέων ανθρώπων και να επενδύσει σε αυτούς, που αύριο, ως εργαζόμενοι ή συνεργάτες της, θα την υποστηρίξουν, με επάρκεια και αποτελεσματικότητα, στις διαρκώς μεταβαλλόμενες προκλήσεις.