Η αστική ευθύνη των εταιρικών διοικητών έναντι πιστωτών σύμφωνα με τον Πτωχευτικό Κώδικα
Guest 1: Εμμανουήλ Μαστρομανώλης
Επίκουρος Καθηγητής Νομικής Σχολής Αθηνών
Partner, Δικηγορική Εταιρεία “Ζέπος & Γιαννόπουλος”
Guest 2: Γιώργος Βαβατσιούλας
Associate, Δικηγορική Εταιρεία “Ζέπος & Γιαννόπουλος”
Ο Πτωχευτικός Κώδικας, ακολουθώντας το πρότυπο άλλων ευρωπαϊκών εθνικών νομοθεσιών, καθιερώνει δύο επιμέρους μορφές αστικής ευθύνης των διοικητών –μελών ΔΣ ή διαχειριστών- των κεφαλαιουχικών εταιρειών (ΑΕ, ΕΠΕ, ΙΚΕ) που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες απέναντι στους πιστωτές τους: αφενός την ευθύνη από παρέλκυση της πτώχευσης, που ανακύπτει από υπαίτια μη έγκαιρη υποβολή στο αρμόδιο δικαστήριο αίτησης για κήρυξη σε πτώχευση της εταιρείας (§1), και αφετέρου την ευθύνη από πρόκληση της παύσης των πληρωμών της(§2). Πρόκειται και στις δύο περιπτώσεις για μορφές «εξωτερικής» ευθύνης της εταιρικής διοίκησης, ευθύνης δηλαδή έναντι των πιστωτών, η οποία έτσι διακρίνεται από την «εσωτερική» ευθύνη της διοίκησης έναντι της ίδιας της εταιρείας (αρ. 102 Ν 4548/2018, αρ. 26 Ν3190/1955 και αρ. 67 Ν 4072/2012). Ο Πτωχευτικός Κώδικας προβλέπει ευθύνη όχι μόνο για τους νόμιμους διοικητές, αλλά και για τους λεγόμενους «εν τοις πράγμασι» διοικητές (shadow directors). Στους τελευταίους συγκαταλέγονται, για παράδειγμα, μητρικές εταιρείες ή ακόμη και τρίτοι αντισυμβαλλόμενοι (τράπεζες, προμηθευτές, κοκ), από τους οποίους εξαρτάται η εταιρεία, εφόσον αποδεικνύεται ότι αυτοί προέτρεψαν ή τουλάχιστον άσκησαν αποφασιστική επιρροή ειδικά ως προς την μη έγκαιρη υποβολή της αίτησης πτώχευσης ή συνέβαλαν στην πρόκληση της παύσης πληρωμών. Μέχρι σήμερα, η διάταξη του άρ. 98 δεν έχει εφαρμοστεί από τα ελληνικά δικαστήρια, διατηρεί πάντως ακέραιο τον αποτρεπτικό χαρακτήρα της.
Ειδικότερα, στην περίπτωση της §1, η ευθύνη προϋποθέτει υπαιτιότητα των μελών της διοίκησης, δηλαδή γνώση ή υπαίτια άγνοια της ήδη προκληθείσας παύσης πληρωμών και καθυστερημένη υποβολή της αίτησης πτώχευσης πέραν του προβλεπόμενου από τον Πτωχευτικό Κώδικα διαστήματος των τριάντα ημερών. Η προκληθείσα ζημία, που αποκαθίσταται με την ενεργοποίηση της διάταξης, αφορά την επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της εταιρείας εξαιτίας της συσσώρευσης νέων χρεών που συνεπάγεται η συνεχιζόμενη λειτουργία της μετά από την πάροδο των τριάντα ημερών. Με τα νέα αυτά χρέη διογκώνεται το παθητικό της εταιρείας και μειώνεται αναλογικά το μέρισμα που θα λάμβαναν πιστωτές με υφιστάμενες απαιτήσεις κατά τον χρόνο έγκαιρης υποβολής της αίτησης πτώχευσης. Βέβαια η εταιρική διοίκηση έχει ευθύνη μόνο αν κηρυχθεί πτώχευση, ή αν η αίτηση πτώχευσης απορριφθεί λόγω της ανεπάρκειας της περιουσίας της εταιρείας.
Στην περίπτωση πάλι της §2, ευθύνη υφίσταται κάθε φορά που, από δόλο ή βαρεία αμέλεια των διοικητών, προκαλείται παύση πληρωμών, και μάλιστα, σε αντίθεση με την παρέλκυση της πτώχευσης, ανεξάρτητα από τα αν η πτώχευση κηρυχθεί ή όχι. Πρόκειται ουσιαστικά για ευθύνη που προκύπτει από εν γένει κακοδιαχείριση της εταιρείας. Ευθύνη δηλαδή θεσπίζεται για την περίοδο στην οποία η εταιρεία οδεύει προς την παύση πληρωμών, οπότε και πρωταρχικό μέλημα της διοίκησης πρέπει να είναι η προστασία των πιστωτών και η εξάλειψη του κινδύνου (περαιτέρω) μείωσης της περιουσίας από άστοχες επιχειρηματικές επιλογές. Πάντως, αξίζει να επισημανθεί ότι η «εξωτερική» ευθύνη και η «εσωτερική» ευθύνη των εταιρικών διοικητών συχνά λειτουργούν ως «συγκοινωνούντα δοχεία» με αποτέλεσμα, αν ενεργοποιηθεί η δεύτερη και αποκατασταθεί η προκληθείσα στην εταιρεία ζημία, να «υποχωρήσει» αντίστοιχα και η δυνατότητα επίκλησης της πρώτης.
