Η «Μεγάλη Παραίτηση» στην ελληνική εκδοχή της

Άρθρο κ. Χρήστου Α. Ιωάννου, Διευθυντή Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας ΣΕΒ, στον Οικονομικό Ταχυδρόμο

Από τον Μάιο του 2021 που ο Άντονι Κλοτζ, καθηγητής οργανωσιακής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Τέξας, βάφτισε «Μεγάλη Παραίτηση» τις, από τις αρχές του 2021, πάνω από 4,5 εκατομμύρια αποχωρήσεις τον μήνα από θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ, ο όρος καθιερώθηκε και διεθνώς, και ακολουθήσαν και παραλλαγές του: η μεγάλη φυγή, εγκατάλειψη, ανασχηματισμός,… Καθώς έκτοτε ο μηνιαίος μέσος όρος είναι πάνω από 4 εκατομμύρια αποχωρήσεις, ενώ τα προηγούμενα χρόνια, έως το 2019 δεν είχαν ξεπεράσει τα 3,5 εκατομμύρια.

Πού πάνε όλοι αυτοί;
Τι συμβαίνει, πού πάνε (αναλογούν περίπου στο 3% των απασχολουμένων) όλοι αυτοί; Δεν πάνε σπίτι τους. Πάνε σε άλλες δουλειές. Κυρίως ανάλογες με αυτές που έκαναν πριν. Αρκετοί βρίσκουν και καλύτερες. Άλλοι ξεκινούν δικές τους δουλειές – επιχειρήσεις. Οι μεγαλύτερης ηλικίας βγαίνουν σε σύνταξη. Η κινητικότητα και η ευελιξία στις αγορές εργασίας των ΗΠΑ αυξήθηκε.

Για την κατανόηση του φαινομένου έχουν σημασία οι συνθήκες στις αγορές εργασίας των ΗΠΑ. Οι βασικές παράμετροι προσφοράς και ζήτησης. Το ποσοστό αποχωρήσεων είναι ένας δείκτης που αφορά την ζήτηση εργασίας. Όπως και οι κενές θέσεις. Και αυτές αυξήθηκαν. Από την πλευρά της προσφοράς, η ανεργία είναι σε ιστορικό χαμηλό, κάτω του 4%. Το ποσοστό απασχόλησης των ηλικιών 25-54 είναι γύρω στο 80%. Σε αυτές τις ηλικίες η μη προσφορά συμμετοχής στην απασχόληση είναι στο 20%. Έχουμε δηλαδή μια σφικτή αγορά εργασίας. Που τροφοδοτήθηκε από μέτρα τεράστιας νομισματικής και δημοσιονομικής επέκτασης, τρισεκατομμυρίων δολαρίων, στην οικονομία. Οικονομία σε υπερθέρμανση.

Οι ποιοτικές διαφορές
Οι διαφορές δεν είναι μόνον ποσοτικές –στους δείκτες. Είναι και ποιοτικές. Η πανδημία έφερε το μέλλον της εργασίας στο παρόν: την υβριδική οργάνωση της εργασίας με την τηλεργασία (για όσα επαγγέλματα και όσες εργασίες μπορούν να την αξιοποιήσουν), την ευέλικτη οργάνωση εργασίας, τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα. Επιτάχυνε τις εξελίξεις. Κι αυτό επηρεάζει προσφορά και ζήτηση της εργασίας. Όποιοι θέλουν και μπορούν, αναζητούν καλύτερα όποιους θέλουν και μπορούν, για νέες και καλύτερες συνθήκες, ευελιξία, παραγωγικότητα, καλύτερους μισθούς. Η κινητικότητα βελτιώνει και τις αμοιβές.

Άλλωστε μια βιομηχανική επανάσταση είναι σε εξέλιξη, η 4η. Και αυτή επιταχύνθηκε εν μέσω πανδημίας. Επανάσταση που αλλάζει και τον κόσμο της εργασίας. Ακόμη και όταν τα ποσοστά αποχωρήσεων στις ΗΠΑ μειωθούν, ο κόσμος της εργασίας θα συνεχίζει να αλλάζει. Δεν αλλάζει μόνον στις ΗΠΑ, αλλάζει σε όλον τον κόσμο, στα μέρη που θέλουν και μπορούν να παρακολουθήσουν την τεχνολογική εξέλιξη και την 4η βιομηχανική επανάσταση, στον έναν ή τον αλλον βαθμό.

Ήρθε στην Ευρώπη;
Το αν η «μεγάλη παραίτηση» των ΗΠΑ ήρθε στην Ευρώπη και την Ελλάδα είναι ένα άλλο, ενδιαφέρον θέμα. Στην Ευρώπη οι αγορές εργασίας λειτουργούν λίγο διαφορετικά. Στις ΗΠΑ η ανεργία εν μέσω πανδημικής κρίσης έφτασε τον Απρίλιο 2020 στο 14,7%. Τον Απρίλιο 2022 ήταν 3,6% (το ίδιο και τον Μάϊο 2022). Η ανεργία 6,2% είναι επίσης σε ιστορικά χαμηλά στην ΕΕ. Τον Απρίλιο 2020, με τα μέτρα στήριξης της απασχόλησης (συντομευμένη εργασία κλπ.) ήταν 6,8%. Είχε κορυφωθεί τον Ιούνιο 2020 σε 7,4%.

Στην Ευρώπη δεν υπάρχει ανάλογο κύμα αποχωρήσεων με στις ΗΠΑ. Στην ΕΕ τα ποσοστά απασχόλησης των ηλικιών 25-54 είναι πάνω από 81% στην ΕΕ (80% στις ΗΠΑ), οι κενές θέσεις επίσης αυξάνονται στην ΕΕ, οι αποχωρήσεις δεν παρουσιάζουν φαινόμενα ανάλογα των ΗΠΑ. Η αναζήτηση καλύτερων συνθήκων εργασίας είναι διαρκής εν μέσω και της εξόδου από την πανδημία και της 4ης βιομηχανικής επανάστασης.

Και η Ελλάδα κύριε;
Στην Ελλάδα του 2021 δεν παρατηρήθηκε έξαρση αποχωρήσεων. Οι 81.279 κατά μέσο όρο τον μήνα, είναι λιγότερες από τις 85.844 του 2019, παρόμοιες με τις 81.254 του 2018, τις 81.289 του 2017. Αν και περισσότερες από τις 72.162 του 2016, τις 58.762 του 2015, τις 48.799 του 2014. Ακόμη και το «παγωμένο» 2020, λόγω αναστολών και γενικών απαγορευτικών, υπήρχαν 62.616 αποχωρήσεις τον μήνα.

Έξαρση αποχωρήσεων (κατά 10% έναντι του 2019) παρατηρείται το πρώτο τετράμηνο του 2022: ο μηνιαίος μέσος όρος είναι 75.792, όταν το ίδιο τρίμηνο το 2019 ήταν 68.826 αποχωρήσεις. Οι περισσότερες αποχωρήσεις είναι σημάδι μιας κατά τι ισχυρότερης αγοράς εργασίας, όπου οι εργαζόμενοι μπορούν να παραιτηθούν, να αναζητήσουν και να βρουν νέες θέσεις εργασίας. Τον Μάρτιο 2021 η ανεργία στην Ελλάδα ήταν 16,8%. Τον Μάρτιο 2022 ήταν 12,9%. Δηλαδή είχε σχεδόν 600 χιλιάδες ανέργους.

Οι ιδιαιτερότητες
Όμως στην Ελλάδα το ποσοστό απασχόλησης των ηλικιών 25-54 είναι στο 73,3% από τα χαμηλότερα στην ΕΕ, μαζί με την Ιταλία. Αυτό το χάσμα των 8,1 ποσοστιαίων μονάδων έναντι της ΕΕ (81,4%) ισοδυναμεί με έλλειμμα 250 χιλιάδων θέσεων εργασίας για αυτήν την ηλικιακή ομάδα. Ενώ οι κενές θέσεις εργασίας αυξάνονται και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ ο αριθμός των κενών θέσεων εργασίας το πρώτο τρίμηνο 2022 παρουσιάζει αύξηση κατά 148,4% σε σύγκριση με το αντίστοιχο του 2021 (16.603 και 6.685 αντίστοιχα). Ακόμη περισσότερο αυξάνονται οι προθέσεις κινητικότητας. Η κινητικότητα και η ευελιξία είναι θετικές για την, ακόμη δυσλειτουργική, ελληνική αγορά εργασίας.

Από την μία η συζήτηση για την «μεγάλη παραίτηση» στις ΗΠΑ, από την άλλη οι μεγάλες ελλείψεις σε συγκεκριμένα επαγγέλματα, κλάδους και δεξιότητες στην Ελλάδα, είναι (μια ακόμη) μεγάλη ευκαιρία να εκπονήσει η χώρα μια στοχευμένη στρατηγική και πολιτική απασχόλησης. Αξιοποιώντας στοιχεία, συγκρίσεις και θέτοντας στόχους, με αναφορές στις ενδείξεις, στις μεταβλητές, στα μεγέθη, σε πραγματικό χρόνο. Ένα βασικό μέρος της άσκησης έχει ολοκληρωθεί, δεδομένο ότι ήδη, τα απαραίτητα στοιχεία για τη χάραξη πολιτικών είναι πλέον διαθέσιμα, στον ΟΑΕΔ, στην ΕΡΓΑΝΗ και στην ΕΛΣΤΑΤ. Ώστε πρώτον, να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά οι διαθέσιμοι εθνικοί και κοινοτικοί πόροι, χωρίς να χαθούν σε χαμηλής αποτελεσματικότητας οριζόντια μέτρα, όπως έχει συμβεί πολλές φορές τις προηγούμενες δεκαετίες. Ώστε δεύτερον, να εντοπισθούν και να αρχίσουν να αντιμετωπίζονται και οι άλλες «μεγάλες παραιτήσεις» από τις οποίες πάσχει η Ελλάδα, και για τις οποίες πρέπει να ανησυχεί.

Δημογραφική κρίση
Για την μέχρι τώρα «μεγάλη παραίτηση» ενασχόλησης και αντιμετώπισης της αργόσυρτης μεν, εικοσαετούς δε, δημογραφικής κρίσης. Βασικές όψεις και επιπτώσεις της αγνοούνται. Δεν είναι μόνον ότι το ποσοστό απασχόλησης στην Ελλάδα ήταν και είναι χαμηλό. Συμβαίνει ταυτόχρονα να μειώνεται ο πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας που διαθέτει η Ελλάδα. Που σημαίνει ότι ακόμη κι όταν αυξάνεται –που πρέπει να αυξάνεται τα επόμενα χρόνια- το ποσοστό απασχόλησης του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας, ο πληθυσμός αυτός μειώνεται, συρρικνώνεται.

Για την «μεγάλη παραίτηση» της από την εγχώρια ανταγωνιστική παραγωγή. Από το να ασχοληθεί με την παραγωγική ανάπτυξή της σε συνθήκες ευρώ το 2000-2009 (και όχι την δανειακή της, που έφερε την χρεοκοπία), και την άρνησή της στην κρίση του 2010-2018 στον ταχύ παραγωγικό μετασχηματισμό της: που τροφοδότησαν και τα δύο την «μεγάλη παραίτηση» της εξόδου από την χώρα μισού εκατομμυρίου παραγωγικών και δημιουργικών πολιτών της, κρίσιμου ανθρωπίνου κεφαλαίου.

Για την «μεγάλη παραίτηση» των προώρων συνταξιοδοτήσεων. Για την «μεγάλη παραίτηση» της αδήλωτης εργασίας την οποία έχει σε μεγάλο βαθμό «εγγεγραμμένη» ο ΟΑΕΔ των 1.131.228 ανέργων στους καταλόγους του. Για την «μεγάλη παραίτηση» από την ελληνική παιδεία. Για την «μεγάλη παραίτηση» από την τεχνική και επαγγελματική παιδεία, κοκ. Είθε αυτά να προστεθούν στην εγχώρια ατζέντα έστω και μέσω … Τέξας.