Η σχέση επιχείρησης-καταναλωτή στα χρόνια της κρίσης
Μαρίνα Σπυριδάκη
Διευθύντρια Τομέα Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος και Ρυθμιστικών Πολιτικών, ΣΕΒ
Η επιβολή αυστηρών περιορισμών στον τρόπο λειτουργίας της αγοράς αποτελούσε, παραδοσιακά, ελκυστική επιλογή για τον Έλληνα νομοθέτη. Για χρόνια, οι Αγορανομικές Διατάξεις και ο Αγορανομικός Κώδικας προσδιόριζαν κάθε είδους λεπτομέρεια στην άσκηση της εμπορικής δραστηριότητας, επιδρώντας καταλυτικά σε όλο το φάσμα της. Από τον καθορισμό των ανώτατων τιμών και των περιθωρίων κέρδους, τον περιορισμό του τρόπου και χρόνου διενέργειας των προσφορών και προωθητικών ενεργειών, μέχρι και την ακριβή σύσταση των προσφερόμενων από τα καταστήματα εστίασης, εδεσμάτων. Ιστορικά, η αιτία που γέννησε τις νομοθετικές αυτές επιλογές εντοπίζεται στη μεταπολεμική περίοδο και την εύλογη και επιτακτική ανάγκη της εποχής εκείνης για προστασία του ευάλωτου καταναλωτή από φαινόμενα που έπλητταν την αγορά. Υπό τις κρατούσες για την εποχή συνθήκες, η αυστηρή νομοθεσία και οι εκτεταμένοι έλεγχοι για την εφαρμογή της ήταν ο προσφορότερος και αποτελεσματικότερος τρόπος για την επίτευξη του συγκεκριμένου σκοπού. Παρελθόντος του χρόνου ωστόσο, πολλά άλλαξαν:
Την περίοδο της οικονομικής κρίσης, το διαθέσιμο εισόδημα υπέστη απώλεια σε ποσοστό περίπου 1/3, ενώ αυξήθηκαν τόσο η άμεση όσο και η έμμεση φορολογία. Ο καταναλωτής άλλαξε προφίλ και συνήθειες και στράφηκε σε προϊόντα που μπορεί να βρει σε προσφορά, κυρίως για λόγους εξοικονόμησης. Με τις πιέσεις να εντείνονται και για τις επιχειρήσεις, η ανάγκη για διατήρηση της ικανοποίησης του καταναλωτή και ενίσχυσης της εμπιστοσύνης του, οδήγησε στην προσαρμογή των επιχειρηματικών τους πρακτικών στις νέες του προτιμήσεις. Έτσι, αυξάνοντας τις προσφορές και τις προωθητικές ενέργειες, πέτυχαν συγκράτηση μεριδίων αγοράς, δημιουργία μεγαλύτερης ποικιλίας προιόντων, μείωση της μέσης τιμής στις περισσότερες κατηγορίες και συγκράτηση των επιπτώσεων της φορολογίας που σημειώθηκε σε άλλες. Σε πρόσφατο ειδικό ενημερωτικό δελτίο του ΣΕΒ με τίτλο «Θέματα Καταναλωτή- Οι προσφορές και προωθητικές ενέργειες εργαλεία επιβίωσης και προσαρμογής στην οικονομική πραγματικότητα για καταναλωτές και επιχειρήσεις» καταγράφονται τα ευρήματα σχετικών ερευνών, από τα οποία προκύπτει ότι, η μέση ετήσια εξοικονόμηση για τον καταναλωτή υπολογίζεται σε €300 ενώ, μέσα από τα εργαλεία αυτά, του δόθηκε η δυνατότητα να συνεχίσει να αγοράζει προϊόντα που λόγω της κρίσης δε θα μπορούσε.
Ταυτόχρονα, η σταδιακή κατάργηση των υπέρμετρων περιορισμών με αφορμή σχετικές γνωμοδοτήσεις της Επιτροπής Ανταγωνισμού καθώς και συστάσεις του ΟΟΣΑ για τον ανταγωνισμό, απέδειξε ότι αυτές είχαν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επεδίωκαν: Η επιβολή ανώτατων τιμών και περιθωρίων κέρδους δεν οδήγησε στην πτώση τους, αλλά στο «πάγωμά» τους ακριβώς κάτω από το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο. Η υποχρέωση γνωστοποίησης των ενδιάμεσων τιμών πώλησης δεν συνέβαλε στη διαφάνειά τους, αλλά αντίθετα περιόρισε την ευελιξία των επιχειρήσεων στη διαμόρφωση της τιμολογιακής πολιτικής τους. Και οι περιορισμοί στο καθεστώς διενέργειας των προσφορών δεν «έσωσαν» τον καταναλωτή, αλλά του στέρησαν χαμηλές τιμές και ποικιλία καθώς περιόρισαν την ορθή διαχείριση των αποθεμάτων των επιχειρήσεων και τη ρευστότητά τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι και η ίδια η παρακολούθηση της εφαρμογής του πλαισίου υπερ-ρύθμισης της αγοράς αποδείχτηκε πρακτικά αδύνατη. Και σε ευρωπαϊκό επίπεδο όμως, οριζόντιες απαγορευτικές διατάξεις που περιορίζουν την ελευθερία των επιχειρήσεων, αντικαταστάθηκαν από Κώδικες καλών πρακτικών που υποδεικνύουν τρόπους ορθής επικοινωνίας με τον καταναλωτή και αποφυγής αθέμιτων ή παραπλανητικών μεθόδων, καθώς και από πρακτικούς οδηγούς εκπαίδευσης και ενημέρωσής του.
Ας μην ξεχνάμε ότι, ο καταναλωτής δεν ενδυναμώνεται, ούτε ωφελείται από περίπλοκους νομικούς κανόνες. Η πραγματική του δύναμη είναι η επαρκής πληροφόρηση που τον οδηγεί στο να κατανοήσει και τελικά να επιλέξει εκείνο το προϊόν ή την υπηρεσία που κατά την κρίση του είναι συμφερότερο για τον ίδιο.
