Η σημασία των ήπιων δεξιοτήτων στις σύγχρονες αγορές εργασίας

Άρθρο κ. Ζήση Μανούζα, Policy analyst, του ΣΕΒ, στην Εφημερίδα των Συντακτών

Οι σύγχρονες τεχνολογίες αυτοματοποίησης, η κλιματική κρίση, η παγκοσμιοποίηση και η δημογραφική γήρανση επιφέρουν ριζικές αλλαγές στον εργασιακό χάρτη. Νέα επαγγέλματα και ειδικότητες εμφανίζονται, άλλα απειλούνται με αφανισμό, ενώ μεταβάλλεται ουσιωδώς ο τρόπος με τον οποίο οι απασχολούμενοι εκτελούν τα εργασιακά τους καθήκοντα. Σε αυτό το ρευστό και δυναμικό περιβάλλον, όπου οι δυσκολίες αντιστοίχισης των ζητούμενων με τις προσφερόμενες θέσεις εργασίας εντείνονται, οι δεξιότητες – οι δυνατότητες δηλαδή των ατόμων να εφαρμόζουν στην πράξη και με αποτελεσματικό τρόπο τις γνώσεις και τα προσόντα τους – αναδεικνύονται ως «νόμισμα» που διευκολύνει τη σύζευξη μεταξύ ζήτησης και προσφοράς εργασίας.

Όπως τεκμηριώνεται και εμπειρικά σε σειρά σχετικών μελετών , η ταχύτατη διάχυση των νέων τεχνολογικών εφαρμογών σε ολοένα και μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων έχει αναδείξει τις ψηφιακές δεξιότητες ως τις πλέον περιζήτητες στην αγορά εργασίας. Συγχρόνως, όμως, η αυτοματοποίηση που επιφέρουν οι νέες τεχνολογίες απελευθερώνει το άτομο από την εκτέλεση, όχι μόνο καθηκόντων ρουτίνας, αλλά και εκείνων που απαιτούν βασικού ή ακόμη και μεσαίου επιπέδου γνωσιακές δεξιότητες. Ως αποτέλεσμα, η προστιθέμενη αξία της ανθρώπινης εργασίας (θα) προέρχεται κυρίως από δεξιότητες που, εκ της φύσεώς τους, δεν επιδέχονται αυτοματοποίηση. Πρόκειται για τις λεγόμενες «ήπιες» ή «ανθρωποκεντρικές» δεξιότητες, οι οποίες καταγράφουν επίσης αυξανόμενη ζήτηση στις αγορές εργασίας. Ενδεικτική εν προκειμένω είναι η τελευταία μελέτη του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για το μέλλον της εργασίας (2020) όπου, μεταξύ των δεξιοτήτων στις οποίες οι επιχειρήσεις αποδίδουν μεγάλη βαρύτητα, στις τέσσερις πρώτες συγκαταλέγονται η «κριτική σκέψη και ανάλυση», η «επίλυση σύνθετων προβλημάτων», η «δυνατότητα αυτόνομης εργασίας» και η «εργασία σε ομάδες».

Ενδιαφέροντα είναι, επίσης, τα ευρήματα πρόσφατης έρευνας της McKinsey (2021), η οποία επιχειρεί να προσδιορίσει τις δεξιότητες εκείνες που ενισχύουν την προσαρμοστικότητα του ανθρώπινου δυναμικού έναντι των επερχόμενων αλλαγών. Σε πρώτη φάση, η έρευνα ομαδοποιεί 56 συνολικά δεξιότητες σε 13 κατηγορίες, οι οποίες με τη σειρά τους εντάσσονται σε 4 ευρύτερες ομάδες δεξιοτήτων. Αυτές είναι:

•  γνωσιακές δεξιότητες,
•  διαπροσωπικές δεξιότητες,
•  δεξιότητες ηγεσίας και αυτόνομης εργασίας και
• ψηφιακές δεξιότητες.

Ακολούθως, αξιολογούνται οι επιδόσεις των ερωτώμενων στις επιμέρους δεξιότητες βάσει ορισμένων τιμών αναφοράς. Η επιλογή των δεξιοτήτων βασίζεται στην εκπλήρωση των εξής κριτηρίων:

• Η ανθρώπινη εργασία να αποδίδει προστιθέμενη αξία, πλέον αυτής που δύναται να επιτευχθεί μέσω αυτοματοποιημένων συστημάτων και εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης,
• Η δυνατότητα λειτουργίας σε ψηφιακά περιβάλλοντα και
• Η δυνατότητα προσαρμογής σε νέες μεθόδους εργασίας και νέα επαγγέλματα

Από τα ευρήματα της έρευνας έχει ενδιαφέρον να επισημανθούν τα παρακάτω:

• Το υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο και οι επιδόσεις στις διαπροσωπικές δεξιότητες και τις δεξιότητες ηγεσίας και αυτόνομης εργασίας (όπως είναι η «επιχειρηματικότητα», η «διαχείριση της αβεβαιότητας», η «επίλυση συγκρούσεων», η «ενσυναίσθηση», η «δημιουργική σκέψη και φαντασία» και η «ανάληψη κινδύνου») εμφανίζουν χαμηλή συσχέτιση. Δηλαδή, τα άτομα με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο δεν διαθέτουν κατ’ ανάγκην αυτού του τύπου τις δεξιότητες στον επιθυμητό βαθμό.
• Η πιθανότητα απασχόλησης είναι κατά μέσο όρο υψηλότερη για τους ερωτώμενους που διαθέτουν σε ικανοποιητικό επίπεδο δεξιότητες, όπως είναι η «προσαρμοστικότητα», η «διαχείριση της αβεβαιότητας» και ο «προσανατολισμός στο αποτέλεσμα».
• Οι ερωτώμενοι με υψηλές επιδόσεις σε δεξιότητες όπως «οργάνωση της εργασίας», «επίγνωση οργανωτικών απαιτήσεων» και «υποβολή των κατάλληλων ερωτήσεων» απασχολούνται κατά μέσο όρο σε θέσεις εργασίας υψηλού εισοδήματος.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις υπενθυμίζουν ότι στο σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον, εκτός από τις ψηφιακές, οι ήπιες ή ανθρωποκεντρικές δεξιότητες αποτελούν επίσης πολύτιμο εφόδιο για την ενίσχυση της απασχολησιμότητας του ανθρώπινου δυναμικού. Ως εκ τούτου, η καλλιέργεια αυτού του τύπου των δεξιοτήτων από το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και από τα προγράμματα μάθησης ενηλίκων, αποφέρει ουσιαστικά οφέλη στην ενίσχυση της απασχόλησης, της ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής. Σε αυτό το πλαίσιο, η αμφίδρομη ροή πληροφόρησης μεταξύ εκπαιδευτικών οργανισμών και επιχειρήσεων, βάσει της συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων από την αγορά εργασίας, θα συμβάλει στη βελτίωση του εκπαιδευτικού περιεχομένου.