Κοινωνική καινοτομία- ένας μοχλός αλλαγής της εποχής μας. Η περίπτωση της Ελλάδας

Κωνσταντίνος Αγραπιδάς
Γενικός Διευθυντής, Εργασιακών Σχέσεων, Υγείας Ασφάλειας και Ένταξης στην Εργασία, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων

Άρθρο στο Μηνιαίο Ενημερωτικό Δελτίο ΣΕΒ – Ρυθμιστικό Περιβάλλον και Επιχειρήσεις – 27 Μαΐου 2022

Στην εποχή των απανωτών κρίσεων, αλλαγών ένα περιβάλλον διαρκούς μεταβλητότητας η ανάγκη για ανθεκτικότητα στην αλλαγή και προσαρμοστική εξέλιξη στα νέα δεδομένα δεν βρίσκει ισχυρό αντεπιχείρημα. Η μετάβαση ωστόσο σε ένα νέο status quo, αν και αποσκοπεί σε κατάσταση εργονομικής αποδοτικότητας, περιλαμβάνει και μια διαδικασία προσαρμογής που βρίσκει αντίδραση από φορείς της ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας, ανεξαρτήτως μεγέθους και επιρροής. Είναι γεγονός ότι οι κοινωνικές ομάδες και οι οργανισμοί δεν είναι πάντα δεκτικοί στην έννοια της αλλαγής, ενώ συχνά εστιάζουν περισσότερο στην απειλή και στον κίνδυνο παρά στα επικείμενα οφέλη και διανοιγόμενες ευκαιρίες.

Η κοινωνική καινοτομία είναι η διαδικασία ανάπτυξης λύσεων για πιεστικά κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα για την υποστήριξη της κοινωνικής προόδου με πιο αποδοτικό, αποτελεσματικό και βιώσιμο τρόπο. Συμβαίνει όταν: i) Παρέχονται νέα προϊόντα και υπηρεσίες που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ατόμων και των κοινοτήτων. ii) Εφαρμόζονται νέες διαδικασίες ένταξης στην αγορά εργασίας, νέες ικανότητες και γνώσεις, νέες θέσεις εργασίας, νέες μορφές συμμετοχής και νέα μοντέλα ως διαφορετικά στοιχεία που το καθένα συμβάλλει στη βελτίωση της θέσης των ατόμων στο εργατικό δυναμικό» ΟΟΣΑ (2010).

Στην Ελλάδα, η έννοια της κοινωνικής καινοτομίας έρχεται με ορμή στο προσκήνιο, ενώ δεν υπάρχει ακόμα ένας κοινά αποδεκτός ορισμός. Βάσει του ν. 4430/2016 για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία, ως κοινωνική καινοτομία θεωρείται “η παραγωγή προϊόντων ή η παροχή υπηρεσιών που αποσκοπούν στην ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, στη συμφιλίωση της παραγωγής και της κατανάλωσης, στην εναρμόνιση της προσφοράς και της ζήτησης και στην ανάπτυξη ενός νέου τύπου κοινωνικών σχέσεων, βάσει της ισότητας και της συλλογικότητας και όχι του ανταγωνισμού”.

Κοινό σημείο των ορισμών αυτών: α/ η κοινωνική καινοτομία ή η κοινωνική νεωτερικότητα συναρτάται άμεσα με το επίπεδο διαβίωσης και τις εργασιακές συνθήκες (living and working conditions). Μπορεί να σχετίζεται με νέα υπηρεσία, νέο προϊόν, νέα χαρακτηριστικά ενός υπάρχοντος προϊόντος, μία νέα μεθοδολογία ή τη διεύρυνση της ομάδας στο οποίο απευθύνεται (upscaling). Συμπεριλαμβάνει επίσης την έννοια του “Learning as you scale”, το υψηλό θεμελιώδες, του κοινωνικού διαμoιρασμού μιας συλλογικής κοινωνικής αξίας, μιας θεμελιώδους αρχής ή μιας υπηρεσίας καθώς και την έννοια της ατομικής κοινωνικής κινητικότητας.

Για το λόγο αυτό η ΕΕ τα τελευταία 2-3 χρόνια προτεραιοποίησε την υλοποίηση δράσεων και ολοκληρωμένων προσεγγίσεων κοινωνικής καινοτομίας, δημιούργησε σχήματα χρηματοδότησης, δημοσίευσε κείμενα τεκμηρίωσης της υψηλής αξίας της κοινωνικής καινοτομίας και εξέδωσε σειρά προσκλήσεων που αξιοποιούν τα χρηματοδοτικά εργαλεία για το σκοπό αυτό ζητώντας από τις χώρες να δημιουργήσουν σχήματα διακρατικής συνεργασίας.

Τα σχήματα αυτά πιστεύεται ότι θα παράγουν κοινωνικές οικονομίες κλίμακας, με απτά αποτελέσματα για τα κράτη και τους πολίτες τους, τις κοινωνικές ομάδες και τους οργανισμούς τους.

Σε αυτό το πολυσύνθετο πλαίσιο η Ελλάδα προέβη σε μια σειρά κινήσεων το 2020 μέσω του Υπουργείου Εργασίας με την έγκριση του Υπουργείου Ανάπτυξης για τη δημιουργία ενός διακρατικού σχηματισμού τοπικής, περιφερειακής, εθνικής και διεθνούς εμβέλειας, με την συμμετοχή Ιταλίας, Σλοβενίας, Ρουμανίας, Ελλάδας. Ο διακρατικός σχηματισμός εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και λειτουργεί από τον Μάϊο του 2021 αποτελώντας το πρόπλασμα ενός μόνιμου Κέντρου Ικανοτήτων Κοινωνικής Καινοτομίας, ως ζωντανού οργανισμού ανάπτυξης της νέας προσέγγισης κοινωνικής καινοτομίας στις επερχόμενες κρίσεις του μέλλοντος, δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα δίκτυο μελών κοινωνικής καινοτομίας με τη συμμετοχή φορέων περιλαμβανομένου και του ΣΕΒ, ιδρυμάτων, κοινωνικών επιχειρήσεων, ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, δήμων, Περιφερειών.

Έχοντας αναλύσει ενδελεχώς μια σειρά επιστημονικών, ερευνητικών, επιχειρηματικών και μη κερδοσκοπικών πρωτοβουλιών-περιπτώσεων κοινωνικής καινοτομίας σε διάφορα κράτη εντός και εκτός Ευρώπης και σε άλλες ηπείρους ανά την υφήλιο, το Ελληνικό Σχήμα κρατά ορισμένα πολύ θετικά γνωρίσματα για την εργαλειοθήκη του για το επερχόμενο Κέντρο Ικανοτήτων Κοινωνικής Καινοτομίας.

Ένα εξαιρετικό παράδειγμα με υψηλή πιθανότητα μεταφοράς μέρους λειτουργιών στην Ελλάδα αποτελεί το παράδειγμα της Πορτογαλίας με την κυβερνητική Πρωτοβουλία «Portugal Social Innovation» που αποσκοπεί στην προαγωγή της κοινωνικής καινοτομίας και στην τόνωση της αγοράς των κοινωνικών επενδύσεων στην Ελλάδα. Η Πρωτοβουλία εκκίνησε στην ίδρυσή του με 150 εκατ.€ ευρώ από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, ως μέρος του Portugal 2020 Partnerhip Agreement, διοχετεύοντας τα κεφάλαια αυτά διοχετεύονται στην αγορά μέσω 4 χρηματοδοτικών μέσων αφιερωμένων στη χρηματοδότηση έργων που προσφέρουν εναλλακτικές και καινοτόμες λύσεις για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων. Το Υπόδειγμα της Πορτογαλίας, και έχει ήδη επιτύχει αξιοθαύμαστα αποτελέσματα με 300+ επιτυχημένα σχήματα. Υψηλή νεωτερικότητα παρουσιάζουν τα 4 χρηματοδοτικά εργαλεία του.

Από τα 4 χρηματοδοτικά εργαλεία χρήζει ανάλυσης και προσοχής, “Social Impact Bond”. Σκοπός του εν λόγω χρηματοδοτικό μέσου είναι η χρηματοδότηση, έναντι μιας σύμβασης βασισμένης στο αποτέλεσμα, καινοτόμων έργων που δεσμεύονται να επιτύχουν κοινωνικά αποτελέσματα και κέρδη αποτελεσματικότητας σε τομείς προτεραιότητας δημόσιας πολιτικής, όπως η Κοινωνική Προστασία, η Απασχόληση, η Υγεία, η Δικαιοσύνη και η Εκπαίδευση.

Το έργο θα πρέπει να υλοποιείται από έναν ή περισσότερους ιδιωτικούς φορείς και να χρηματοδοτείται από έναν ή περισσότερους κοινωνικούς επενδυτές, και θα πρέπει να επιδιώκει μετρήσιμα κοινωνικά αποτελέσματα, τους δείκτες και τους στόχους των οποίων πρέπει να επικυρώνεται εκ των προτέρων από τη δημόσια αρχή που επιβλέπει την αντίστοιχη τομεακή πολιτική. Με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία και πρακτική, η επιχειρηματικότητα δίνει προτεραιότητα εκτός από το οικονομικό κέρδος και στις κοινωνικές αξίες και στους κοινωνικούς σκοπούς (προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος, ποιοτικές εργασιακές σχέσεις και υψηλό επίπεδο διαβίωσης, διάχυση των ωφελειών της τεχνολογίας στους πολίτες, διαχείριση ενεργειακών και υδάτινων πόρων), ώστε να διασφαλίσουν την βιωσιμότητά τους.