Οι αλλαγές στα επαγγέλματα: τηλεργασία και ψηφιακή τεχνολογία
Άρθρο κ. Χρήστου Α. Ιωάννου, Διευθυντή Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας ΣΕΒ, στο περιοδικό Epsilon 7
Η πανδημία και η ανάγκη συνέχισης της λειτουργίας της οικονομίας, ανέδειξε τις δυνατότητες της τηλεργασίας, και τα οφέλη που μπορεί να επιφέρει σε εργαζόμενους και επιχειρήσεις. Αν και έχει αυξηθεί η τηλεργασία μετά την πανδημία, οι πραγματικές της δυνατότητες είναι ακόμα μεγαλύτερες και συμβαδίζουν με τον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιχειρήσεων. Ήδη πολλές επιχειρήσεις εφαρμόζουν και αξιολογούν την μετάβαση σε υβριδικό μοντέλο με συνδυασμό τηλεργασίας και φυσικής παρουσίας των εργαζομένων.
Προκειμένου οι επιχειρήσεις να μπορούν να λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις, χρειάζονται επαρκή τεκμηρίωση αλλά και τη συνεκτίμηση των παραγόντων που καθορίζουν τη «τεχνική δυνατότητα» άσκησης των εργασιακών καθηκόντων από απόσταση. Η τηλεργασία δεν μπορεί να εφαρμοσθεί σε όλα τα επαγγέλματα και στις θέσεις εργασίας. Από τα συνολικά 120 επαγγέλματα της διεθνούς κατηγοριοποίησης επαγγελμάτων, τα 24 έχουν πλήρη δυνατότητα, τα 40 έχουν μερική δυνατότητα, ενώ τα 56, δηλαδή σχεδόν το 50% των επαγγελμάτων, δεν έχουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας.
H δυνατότητα τηλεργασίας για κάθε επάγγελμα καθορίζεται από τα καθήκοντα εργασίας: Τα πνευματικά( οι εργαζόμενοι επεξεργάζονται πληροφορίες ή ιδέες) τα κοινωνικά (οι εργαζόμενοι αλληλοεπιδρούν με τρίτους, πελάτες, συνεργάτες κ.ο.κ.) και τα φυσικά καθήκοντα (απαιτείται φυσική παρουσία) των εργαζομένων. Επίσης, καθορίζεται από τις μεθόδους εργασίας, τις μορφές οργάνωσης εργασίας, και τα εργαλεία εργασίας, τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση των καθηκόντων.
Στην Ελλάδα μόνον το 18,8% απασχολείται σε επαγγέλματα με πλήρη δυνατότητα τηλεργασίας, όπως υπάλληλοι γραφείου, επαγγελματίες του χρηματοοικονομικού τομέα κ.α. Το 38,8% (πάνω από 1,5 εκατομμύριο απασχολούμενοι) έχει μερική δυνατότητα τηλεργασίας όπως πωλητές, μηχανικοί κ.α. Το 42,4% απασχολείται σε επαγγέλματα που δεν έχουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας, όπως οι οδηγοί αυτοκινήτων, χειριστές μηχανημάτων κ.ά.
Τα 10 από τα 20 επαγγέλματα με την υψηλότερη απασχόληση στην Ελλάδα δεν έχουν καμία δυνατότητα τηλεργασίας. Συνδέεται αυτό με την ισχνή παραγωγική διάρθρωση και το χαμηλό επίπεδο ψηφιακού μετασχηματισμού των επιχειρήσεων (και ανάλογης οργάνωσης της εργασίας) στην Ελλάδα. Ο παραγωγικός μετασχηματισμός, με την πρόσβαση σε τεχνολογίες και τον εκσυγχρονισμό των αντικειμένων εργασίας μπορεί να αυξήσει σημαντικά το ποσοστό των εργαζόμενων στην Ελλάδα που μπορούν να εργαστούν από απόσταση, απολαμβάνοντας τα οφέλη της τηλεργασίας.
Ούτως ή άλλως, το μέλλον της εργασίας ανήκει στο καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό. Οι τεχνολογίες της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης δημιουργούν θέσεις εργασίας σε νέα επαγγέλματα και μετασχηματίζουν θέσεις εργασίας στα άλλα. Πλήθος εκτιμήσεων και προβλέψεων γίνονται διεθνώς συνεχώς. Περιλαμβάνουν και την Ελλάδα. Τις τάσεις στην εργασία και τις επιπτώσεις των τεχνολογικών αλλαγών, παρακολουθεί και αναλύει σταθερά ο ΣΕΒ, στο πλαίσιο της διαμόρφωσης προτάσεων πολιτικής και επιλογών που συμβάλουν στην προετοιμασία του ανθρώπινου δυναμικού και των επιχειρήσεων (στην ιστοσελίδα μας -www.sev.org.gr- ο επισκέπτης μπορεί να διαβάσει 45 μελέτες σχετικές με το μέλλον της εργασίας). Οι εκτιμήσεις μας είναι ότι την τρέχουσα δεκαετία μια στις τέσσερεις θέσεις εργασίας θα έχει ισχυρή επίδραση από την αυτοματοποίηση και μια στις τρεις σημαντική. Σχεδόν όλες θα αλλάξουν, ήδη αλλάζουν, ως προς το περιεχόμενο και την οργάνωση της εργασίας.
Ο «κίνδυνος» από την αυτοματοποίηση εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από τη διάρθρωση της παραγωγής, το επίπεδο ανάπτυξης μιας οικονομίας και κυρίως από τον βαθμό ενσωμάτωσης νέων τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία. Σε οικονομικά και τεχνολογικά προηγμένες οικονομίες και κοινωνίες (π.χ. Νορβηγία, Φινλανδία) ο «κίνδυνος» από την αυτοματοποίηση των θέσεων εργασίας είναι πολύ μικρότερος έναντι οικονομιών και κοινωνιών, που υστερούν τεχνολογικά (όπως, π.χ. η Ελλάδα).
Η τεχνολογική και παραγωγική υστέρηση στην Ελλάδα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον επί πολλά έτη αντιπαραγωγικό προσανατολισμό της οικονομίας, και στην καθήλωση των παραγωγικών ιδιωτικών επενδύσεων των τελευταίων είκοσι και πλέον χρόνων. Η σε εξέλιξη ανάκαμψη από το 2020 και μετά αν συνεχισθεί και συμβάλει στο να ενσωματωθούν προηγμένες τεχνολογίες στην παραγωγική διαδικασία, που πρέπει να επεκταθεί σε κλάδους διεθνώς εμπορευσίμων προϊόντων και υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας και σύγχρονης τεχνολογίας, θα επιφέρει σημαντικές θετικές διαρθρωτικές μεταβολές στην απασχόληση.
Ταυτόχρονα η μετάβαση προς την πράσινη οικονομία, πρόκειται επίσης να προκαλέσει τη σημαντική αναδιάρθρωση της απασχόλησης μεταξύ κλάδων και επαγγελμάτων, καθώς και τον μετασχηματισμό πολλών επαγγελμάτων, με την προσθήκη αρμοδιοτήτων και καθηκόντων, σχετικών με τη βιωσιμότητα και την προστασία του περιβάλλοντος.
Η εναλλαγή επαγγελμάτων ή περιεχομένου εργασίας κατά τη διάρκεια του εργασιακού βίου στο εξής είναι ο κανόνας. Ο εργασιακός βίος δεν είναι πλέον σειριακός: από την εκπαίδευση στην εργασία και κατόπιν στη συνταξιοδότηση. Το μεταβαλλόμενο περιβάλλον κάνει αναγκαία την ικανότητα για μάθηση, για διαρκή αναβάθμιση γνώσεων και δεξιοτήτων. Αυτό σημαίνει ότι τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης θα πρέπει να προσαρμοστούν, προκειμένου να εφοδιάζουν το ανθρώπινο δυναμικό με τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες του μέλλοντος της εργασίας.
Αν χρειαζόταν να απαριθμήσουμε τα νέα επαγγέλματα της 4ης βιομηχανικής επανάστασης και της πράσινης μετάβασης, και το νέο περιεχόμενο των υφισταμένων επαγγελμάτων δεν θα μας έφθανε αυτή η σελίδα. Και δεν έχουν ακόμη δημιουργηθεί όλα τα νέα, ή μετασχηματισθεί όλα τα υφιστάμενα.
