Οι αναδυόμενες τεχνολογίες υπό το πρίσμα του Ν. 4961/2022

Αφροδίτη Κουσουνή- Πανταζοπούλου
Δ.Ν., Δικηγόρος, LLM

Άρθρο στο Μηνιαίο Ενημερωτικό Δελτίο ΣΕΒ – Ρυθμιστικό Περιβάλλον και Επιχειρήσεις –  30 Αυγούστου 2023

Ο Ν. 4961/2022 δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2022 και συνιστά την πρώτη νομοθετική προσέγγιση των αναδυόμενων τεχνολογιών στην ελληνική έννομη τάξη, αλλά και μία από τις πρώτες αντίστοιχες νομοθεσίες στην ΕΕ. Με τις ρυθμίσεις του νόμου αυτού επιδιώκεται η θέσπιση βασικών νομικών αρχών σε σχέση με κάποιες από τις σημαντικότερες αναδυόμενες τεχνολογίες και με τη χρήση τους, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη τις πιθανές επιπτώσεις τους στα θεμελιώδη δικαιώματα. Στο πλαίσιο αυτό, θεσπίζονται υποχρεώσεις για φορείς του δημοσίου και για πρόσωπα και φορείς του ιδιωτικού τομέα που παράγουν, εκμεταλλεύονται, διανέμουν και χρησιμοποιούν τις εν λόγω τεχνολογίες.

Ο Ν. 4961/2022:

α) επιδιώκει να θεσπίσει μεν βασικές αρχές, χωρίς όμως να έχει έναν υπερβολικά βαρύ ρυθμιστικό χαρακτήρα που θα δημιουργούσε δυσανάλογο βάρος συμμόρφωσης,

β) δεν επικαλύπτει άλλα, ιδίως ευρωπαϊκά νομοθετήματα, όπως την υπό έκδοση AI Act, ή τον Γενικό Κανονισμό για την Προστασία των Δεδομένων (GDPR). Ιδίως για την νομοθεσία σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων υπάρχει ειδική αναφορά στο άρθρο 3 αυτού ότι δεν θίγονται τα εκ της νομοθεσίας αυτής απορρέοντα δικαιώματα και υποχρεώσεις,

γ) θεσμοθετεί ειδικά ως προς την Τεχνητή Νοημοσύνη τη δυνατότητα χρήσης της από φορείς του Δημοσίου, προς τον σκοπό της διαμόρφωσης μιας ενιαίας εθνικής στρατηγικής για την ανάπτυξη των τεχνολογίας αυτής,

δ) θεσπίζει,  ως προς τις λοιπές προηγμένες τεχνολογίες, υποχρεώσεις κυρίως των κατασκευαστών προς τους οργανισμούς που θα τις χρησιμοποιήσουν και όχι τους τελικούς χρήστες.

Αναγνωρίζοντας την ολοένα και αυξανόμενη σημασία της Τεχνητής Νοημοσύνης, ιδίως στον τομέα των εργασιακών σχέσεων, ο Ν. 4961/2022 εισάγει υποχρεώσεις αναφορικά με τη χρήση τέτοιων  συστημάτων στο εργασιακό πεδίο εκτός από τον δημόσιο τομέα, και για τις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα. Συγκεκριμένα, οι εν λόγω επιχειρήσεις, πριν από την πρώτη χρήση συστήματος Τεχνητής Νοημοσύνης που επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τους εργαζόμενους ή τους υποψήφιους εργαζόμενους και έχει αντίκτυπο στις εν γένει συνθήκες εργασίας, υποχρεούνται να ενημερώνουν επαρκώς και σαφώς κάθε εργαζόμενο ή υποψήφιο εργαζόμενο για τις παραμέτρους που επηρεάζουν τη λήψη της εκάστοτε απόφασης. Η εν λόγω υποχρέωση καταλαμβάνει και τις ψηφιακές πλατφόρμες. Η παραβίαση της υποχρέωσης αυτής επισύρει ποινικές και διοικητικές κυρώσεις.

Πέραν από τις ρυθμίσεις που αναφέρονται στην Τεχνητή Νοημοσύνη, ο Ν. 4961/2022 περιλαμβάνει διατάξεις που αφορούν το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT), τα Συστήματα μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών (drones), τις τεχνολογίες κατανεμημένου καθολικού (blockchain) και την τρισδιάστατη εκτύπωση (3D printing), και εστιάζει στο πώς οι τεχνολογίες αυτές μπορούν να αξιοποιηθούν κατά τον βέλτιστο τρόπο, εντός όμως ενός ορθολογικού πλαισίου.

Συμπερασματικά, ο Ν. 4961/2022 αντανακλά μια ιδιαίτερα σημαντική πρωτοβουλία του Έλληνα νομοθέτη να προσεγγίσει ρυθμιστικά κάποιες από τις τεχνολογίες εκείνες που ήδη απασχολούν την κοινότητα των τεχνολογιών πληροφορικής (και όχι μόνον αυτήν), αλλά που είναι ήδη σαφές ότι θα την απασχολήσουν ακόμη εντονότερα στο μέλλον. Το δημιουργούμενο κανονιστικό πλαίσιο προσπαθεί να συμβάλει στην αποτροπή των όποιων δυσμενών συνεπειών ενδέχεται να προκύψουν από τη χρήση αυτών των τεχνολογιών, διατηρώντας παράλληλα έναν ευέλικτο χαρακτήρα, προκειμένου οι θεσπιζόμενες ρυθμίσεις να προσαρμόζονται διαρκώς στις τεχνολογικές εξελίξεις και να μην καθίστανται ανεπίκαιρες σε μικρό χρονικό διάστημα. Με επίκεντρο των ρυθμίσεων την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των προσώπων που εμπλέκονται με οποιονδήποτε τρόπο στη χρήση τους, ο Ν. 4961/2022 θέτει όρια στην ανεξέλεγκτη χρήση των τεχνολογιών που επιλέγει να ρυθμίσει, προκειμένου η χρήση τους να αποβαίνει επ’ ωφελεία των χρηστών τους. Το αν πράγματι οι επιλεγείσες ρυθμίσεις θα αποδειχθούν αποτελεσματικές στην πράξη και το αν θα εκπληρωθεί ο σκοπός της θέσπισής τους, μένει να αποδειχθεί.