Oι κρίσιμες προϋποθέσεις ανάπτυξης και μετασχηματισμού της χώρας
Άρθρο κ. Μιχάλη Μητσόπουλου, Διευθυντή τομέα Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος και Ρυθμιστικών Πολιτικών ΣΕΒ, στα Νέα
Η μετά covid-19 περίοδος θα χαρακτηρίζεται από τη συνεχή διεύρυνση των εμβολιασμών στην Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο, και την προσδοκία σταδιακής εδραίωσης του ελέγχου της πανδημίας. Ειδικά για την Ελλάδα που μόλις είχε αρχίσει να εξέρχεται μιας κρίσης, που ο υπόλοιπος κόσμος είχε αφήσει πίσω του μια δεκαετία νωρίτερα, αυτή η χρονική στιγμή συνεπάγεται ιδιαίτερες ευκαιρίες και προκλήσεις.
Η Ελλάδα για δεκαετίες είχε διαμορφώσει κίνητρα και αντικίνητρα τέτοια που ενθαρρύνανε την κατανάλωση και τις υπηρεσίες που έχουν χαμηλότερες απαιτήσεις αδειοδότησης και συμμόρφωσης με το ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο. Κατ’ έναν τρόπο αποθαρρύνανε «ενεργά» ειδικά τη μεταποίηση και την απασχόληση της μισθωτής εργασίας του ιδιωτικού τομέα με υψηλότερες αποδοχές. Ως αποτέλεσμα, η με ευνοϊκούς όρους χρηματοδότηση που ήταν διαθέσιμη σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα μετά την ένταξη στη ζώνη του ευρώ δεν μπόρεσε να κατευθυνθεί στην ενίσχυση της παραγωγικής βάσης της χώρας. Αυτή αναπόφευκτα έφθινε, συνεισφέροντας στη δημιουργία των προϋποθέσεων της επερχόμενης κοινωνικής, οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης.
Μετά από ένα διστακτικό και αποσπασματικό ξεκίνημα κατά τη διάρκεια των προγραμμάτων προσαρμογής διαδοχικές κυβερνήσεις επιτάχυναν την υλοποίηση χρήσιμων μεταρρυθμίσεων. Ειδικά τα τελευταία χρόνια οι μεταρρυθμίσεις αυτές αποτελούν σε αυξανόμενο βαθμό πρωτοβουλία της κυβέρνησης και όχι επιταγές των προγραμμάτων αυτών και, κρίσιμα, ωφελούν πλέον και «την Ελλάδα που παράγει». Έχει σωρευτεί έτσι ένα σημαντικό απόθεμα μεταρρυθμίσεων και το ισοζύγιο κινήτρων και αντικινήτρων αλλάζει. Η πραγματοποίηση παραγωγικών επενδύσεων για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες καθίσταται εφικτή, παρόλο που απομένουν ακόμα πολλά να γίνουν στον τομέα αυτό.
Η στιγμή αυτή συμπίπτει με σημαντικές ευρωπαϊκές και παγκόσμιες εξελίξεις. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός έχει επιταχυνθεί κατά την περίοδο της πανδημίας. Δεν θα είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που μεγάλες μεταβολές εκκολάπτονται για δεκαετίες και ξαφνικά οδηγούν σε εκθετικές εξελίξεις. Οι δυνατότητες που δημιουργούνται είναι πρωτόγνωρες, ειδικά για όσους βρίσκονται απομακρυσμένοι από τα πυκνά κέντρα των αλυσίδων αξίας, αλλά την ίδια ώρα όσες κοινωνίες δεν εξοπλίζουν κατάλληλα τους πολίτες τους για να αξιοποιήσουν αυτές τις ευκαιρίες απειλούνται από βίαιο αποκλεισμό. Η Ελλάδα αυτή τη στιγμή καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες ψηφιακού εκσυγχρονισμού του κράτους, ενώ το θεσμικό πλαίσιο εδώ και ένα χρόνο πλέον επιτρέπει και την ανάπτυξη των υποδομών που είναι απαραίτητες για τον αντίστοιχο μετασχηματισμό στον ιδιωτικό τομέα. Καταβάλλονται, επίσης προσπάθειες ενίσχυσης του εκπαιδευτικού συστήματος, διασύνδεσης του με την αγορά, βελτίωσης των δημόσιων υποδομών υγείας και ανάπτυξης υποδομών που ενισχύουν την ποιότητα ζωής, που απαιτούν ειδικά οι νέοι και οι εργαζόμενες οικογένειες με μεγάλη δυνατότητα διεθνούς μετακίνησης, στους οποίους στοχεύει το «brain gain».
Η ενεργειακή μετάβαση αποτελεί, ήδη, γεγονός με τις αγορές να αξιολογούν τη βιωσιμότητα δραστηριοτήτων σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα και με τις αρχές να σχεδιάζουν σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο μηχανισμούς ενημέρωσης για τη βιωσιμότητα οικονομικών δραστηριοτήτων καθώς και ισχυρότατα πλαίσια ισχυρών κινήτρων και αντικινήτρων. Αυτές οι εξελίξεις είναι ιδιαίτερα κρίσιμες για την Ελλάδα, που παρά τη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα συνεχίζει να υστερεί στον εκσυγχρονισμό του συνόλου της οικονομίας. Από την ενεργειακή απόδοση του κτιριακού αποθέματος και της πλειοψηφίας των κλάδων της οικονομίας ως την υλοποίηση σημαντικών υποδομών που είναι απαραίτητες για τη μετάβαση αυτή και την ανάπτυξη μιας ισχυρής παραγωγικής βάσης που εντάσσεται σε ένα σχέδιο βιώσιμης ανάπτυξης. Μάλιστα, λόγω της ισχυρής αποεπένδυσης κατά τη δεκαετία της κρίσης, οι ανάγκες ανανέωσης και επέκτασης σε όλα τα επίπεδα είναι ιδιαίτερα μεγάλες. Εφόσον ενθαρρυνθεί αυτή να γίνει με όρους ψηφιακού και ενεργειακού μετασχηματισμού και με μια ισορροπημένη αναλογία υπηρεσιών – παραγωγής αυτή η πρόκληση μπορεί να μετατραπεί και σε μια ιστορικά μοναδική ευκαιρία για τη χώρα.
Αυτή η συγκυρία ταυτίζεται χρονικά με μια άλλη σημαντική εξέλιξη. Για πρώτη φορά εδώ και μια δεκαετία ο ιδιωτικός τομέας έχει πάλι πρόσβαση σε χρηματοδότηση με όρους που μπορεί να θεωρηθούν σε γενικές γραμμές συγκρίσιμοι με τους όρους που προσφέρονται στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η εξυγίανση του τραπεζικού συστήματος πλέον έχει προχωρήσει, εναλλακτικές μορφές μη τραπεζικής χρηματοδότησης είναι διαθέσιμες και το Ταμείο Ανάκαμψης έρχεται να υποστηρίξει το κομμάτι της δημόσιας δαπάνης.
Συνεπώς, για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία της χώρας συνυπάρχουν ορισμένες κρίσιμες προϋποθέσεις ανάπτυξης και μετασχηματισμού της χώρας: Ένα ικανό απόθεμα μεταρρυθμίσεων που επιτρέπει την παραγωγή, ενεργές πολιτικές αξιοποίησης του ψηφιακού μετασχηματισμού και διαχείρισης των κινδύνων του, η ενεργειακή μετάβαση που βρίσκει μεν τη χώρα σε μια σχετικά μειονεκτική θέση, αλλά που σημαίνει επίσης ότι η ταχεία ανανέωση του αποθέματος κεφαλαίου, που απαιτείται μετά τη δεκαετή κρίση, μπορεί να γίνει με παγκόσμια πρωτοποριακούς όρους.
Η ευκαιρία αυτή είναι μοναδική, αλλά η αξιοποίησή της απαιτεί τη συνεχή, συντονισμένη και πλήρη κινητοποίηση κράτους και ιδιωτικού τομέα σήμερα αλλά και τα επόμενα χρόνια.
