Οι Μαύροι Κύκνοι και η Επιστροφή στην Εργασία – Άρθρο του Γιώργου Ναθαναήλ, Συμβούλου του Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας ΣΕΒ, στο Cnn.gr, 29/5/2020

Μαύροι κύκνοι, ως γνωστόν, δεν υπάρχουν. Τουλάχιστον μέχρι να εμφανιστούν, με την μορφή κατακλυσμιαίων συμβάντων, να ανατρέψουν αυτά που πιστεύαμε έως τώρα και να κλονίσουν την κανονική ροή των πραγμάτων, λόγω της σπανιότητας και της σφοδρότητας με την οποία ενσκήπτουν. Ένας τέτοιος μαύρος κύκνος είναι και ο κορωνοϊός. Η χώρα μας, τόσο η κυβέρνηση όσο και οι επιχειρήσεις, αντιμετώπισαν με επιτυχία την πρώτη φάση της πανδημίας, έχοντας να αντιμετωπίσουν ένα πρόβλημα με πολλούς αγνώστους. Τώρα όμως η πρώτη φάση πέρασε· βρισκόμαστε στην δεύτερη φάση,  με την σταδιακή επιστροφή στην κανονικότητα και στους χώρους εργασίας, η οποία έχει τις δικές της προκλήσεις, και όπου οι εργαζόμενοι βρίσκουν ένα διαφορετικό τοπίο από εκείνο που άφησαν. Πώς λοιπόν θα αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις αυτή την επιστροφή, όταν το μέλλον δεν είναι πλέον αυτό που ήταν;

Η επιστροφή των εργαζομένων στους φυσικούς χώρους εργασίας τους έχει αρχίσει. Αυτό φυσικά πρέπει να γίνεται κατά κύματα, και όχι όλοι μαζί. Στον σχεδιασμό σημαντικό ρόλο παίζουν και οι διαπιστώσεις για το ποιοι εργαζόμενοι -και ιδίως σε ποιες λειτουργίες- είχαν εργαστεί αποτελεσματικά εξ αποστάσεως. Μεγάλη συμβολική και ουσιαστική αξία έχει η επιστροφή πρώτα της ηγετικής ομάδας της επιχείρησης και μετά η σταδιακή επιστροφή των υπόλοιπων εργαζομένων. Αυτό θα κάνει τους εργαζόμενους να νιώσουν πιο άνετα σε ένα περιβάλλον που ενδεχομένως τους δημιουργεί ανασφάλεια και άγχος. Το σχέδιο επιστροφής πρέπει να παίρνει υπόψη του και τις δευτερογενείς επιπτώσεις που μπορεί να δημιουργηθούν. Αν, για παράδειγμα, όλοι οι πωλητές επιστρέψουν στο γραφείο και δεν υπάρχουν γι’ αυτούς δραστηριότητες επειδή η αγορά είναι κλειστή, μπορεί να δημιουργηθεί μεγάλος συνωστισμός, με συνακόλουθα προβλήματα τόσο στην αποστασιοποίηση των εργαζομένων, όσο και στην εύρυθμη λειτουργία της επιχείρησης.

Και να μην ξεχάσουμε τα ταλέντα: στην διάρκεια της κρίσης αναδείχθηκαν οι ιδιαίτερες δεξιότητες και ικανότητες ορισμένων εργαζομένων. Αυτό τώρα, με την επιστροφή στην εργασία , δεν μπορεί να αγνοηθεί: απαιτεί προσεκτική και γρήγορη διαχείριση, έξω από τους συνήθεις κύκλους αξιολόγησης, Δεν πρόκειται ακριβώς για μία επιβράβευση, αλλά για μία καλύτερη αξιοποίηση των πόρων της επιχείρησης με μεγάλη συμβολική σημασία.

Σε όλη τη διάρκεια της κρίσης η επικοινωνία έχει αποδειχτεί από τους ακρογωνιαίους λίθους που έχουν κρατήσει το οικοδόμημα των επιχειρήσεων όρθιο. Αυτό πρέπει να συνεχιστεί: η συχνή, αμφίδρομη και προδραστική επικοινωνία με τους εργαζόμενους, σε όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας, παραμένει απαραίτητη. Και αυτό συμπεριλαμβάνει ανατροφοδότηση από τους εργαζόμενους προς την διοίκηση -ειδικά όταν υπάρχουν αγωνίες για θέματα ασφάλειας και υγιεινής- όπου αρκετές ιδέες και προτάσεις είναι ώριμες να υιοθετηθούν. Ουσιαστική επίσης είναι και η ενθάρρυνση άτυπων καναλιών επικοινωνίας, (τα οποία πάντα υπάρχουν στην επιχείρηση)  με κατάλληλη χρήση της τεχνολογίας.

Από όλα τα χαρακτηριστικά μιας επιχείρησης, αυτό που έχει συζητηθεί περισσότερο κατά την διάρκεια της κρίσης είναι η ανθεκτικότητά της (resilience). Δεν εννοούμε όμως την ανθεκτικότητα ενός τοίχου, αλλά ελαστικότητα και προσαρμοστικότητα στις καταστάσεις, δηλαδή «την ικανότητα μίας επιχείρησης να επιβιώνει, να προσαρμόζεται και να μεγαλώνει σε ταραχώδεις καιρούς». Αυτή η ανάγκη γίνεται περισσότερο φανερή στην εφοδιαστική αλυσίδα μίας επιχείρησης. Τα συνηθισμένα μοντέλα που αποτιμούν το ρίσκο (για λίγο-πολύ προβλέψιμες διαταραχές της λειτουργίας) και προσπαθούν να ισορροπήσουν το σύστημα δεν έχουν εφαρμογή στην τρέχουσα κρίση, όπου συν τοις άλλοις η ζήτηση παραμένει αβέβαια και με μεγάλα σκαμπανεβάσματα. Με την επιστροφή -και στους κατά το δυνατόν κανονικούς ρυθμούς- πρέπει  να επανασχεδιαστεί η λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας, ώστε να παίρνει υπόψη της -πάλι όσο είναι  αυτό δυνατόν- τους μαύρους κύκνους, χωρίς όμως να εκτοξεύει το κόστος λειτουργίας.

Στην κρίση, οι εργαζόμενοι ατομικά και οι επιχειρήσεις συλλογικά λειτούργησαν «εξυπνότερα» και ταχύτερα, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την λήψη αποφάσεων. Δόθηκε μεγαλύτερη αυτονομία στα στελέχη, οι ιεραρχικές γραμμές έσπασαν και δοκιμάστηκαν καινούργια πράγματα, μερικά από τα οποία κατέρριψαν ταμπού που επιζούσαν στην επιχείρηση από μακρού χρόνου. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα δημιουργήθηκαν πρακτικές, οι οποίες τώρα θα πρέπει να αποτιμηθούν,  να κωδικοποιηθούν και να ενταχθούν στη λειτουργία της επιχείρησης. Το αντανακλαστικό, βέβαια, να επιστρέψουμε «στον τρόπο που λειτουργούσαμε και πριν» εξακολουθεί να είναι αρκετά ισχυρό, και χρειάζεται να επιστρατευτεί όλη η εμπειρία για την διαχείριση της αλλαγής, αλλά σε μεγαλύτερη κλίμακα και με άλλες ταχύτητες από παλιά.

Φαίνεται ίσως παράδοξο, σε αυτή την εποχή της επιβίωσης, αλλά υπάρχουν δυο κινήσεις, απαραίτητες για την μακρόχρονη ανάπτυξη της επιχείρησης: η καινοτομία και η επανειδίκευση των εργαζομένων σε νέες δεξιότητες. Η ενστικτώδης τάση είναι, σε πρώτη φάση,  αυτές οι δραστηριότητες  να μπουν σε δεύτερη μοίρα  λόγω της κρίσης. Όσοι όμως καταφέρουν να τις ενσωματώσουν στην νέα κουλτούρα της επιχείρησης που διαμορφώνεται τώρα θα προσπεράσουν τον ανταγωνισμό όταν το τοπίο ξεκαθαρίσει.

Όσο σπάνιος και αν είναι ο μαύρος κύκνος, τίποτε δεν εξασφαλίζει ότι δεν θα ξαναεμφανιστεί. Το διαπίστωσαν οι ιδιοκτήτες κινηματογράφων στην Κίνα, όταν άνοιξαν για λίγες μέρες, για να αναγκαστούν να ξανακλείσουν. Όσο λοιπόν δεν βρίσκεται μία οριστική λύση στον κορωνοϊό, οι κύκλοι αυτοί της επιστροφής και της απομάκρυνσης από τον φυσικό χώρο εργασίας είναι πιθανόν να επαναληφθούν. Και τώρα πλέον κάθε επιχείρηση χρειάζεται ένα επεξεργασμένο σχέδιο, που να καλύπτει όλες τις λειτουργίες της, καθώς και πολλαπλά σενάρια —ακόμη και αν αυτά δεν μπορούν να προβλεφθούν πλήρως.