Πληροφορική στα Σχολεία: Ξεχωρίζοντας την Ήρα από το Στάρι – Άρθρο κ. Γιώργου Ναθαναήλ, Συμβούλου Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας ΣΕΒ, στην ΕΦ.ΣΥΝ, 19/9/2020
Το πρόσωπο της ανταγωνιστικότητας στη διεθνή οικονομία έχει αλλάξει. H νέα γνώση παράγεται με ολοένα και αυξανόμενο ρυθμό και η ανταγωνιστικότητα σήμερα εξαρτάται από την ταχύτητα με την οποία μπορεί να αφομοιώνεται η νέα γνώση και να μεταλλάσσεται σε καινοτομία και παραγωγικότητα.
Στην αιχμή της νέας γνώσης βρίσκεται η πληροφορική, μία «θεμελιώδης» ή «ενεργοποιητική» τεχνολογία, η οποία διαχέεται οριζόντια στις επιστήμες και στις άλλες τεχνολογίες. Η διδασκαλία της στα σχολεία θα όφειλε να είναι πρωτοπόρα. Όμως, παρόλες τις μεγαλόστομες καλές προθέσεις, εκείνο που διδάσκεται σήμερα στα σχολεία μας είναι φτωχό και αναποτελεσματικό.
Πώς λοιπόν πρέπει να προσεγγιστεί η διδασκαλία της πληροφορικής στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση; Τι πρέπει να αλλάξει προκειμένου να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της χώρας;
Την μεγαλύτερη βαρύτητα έχει ο ψηφιακός γραμματισμός: προετοιμάζει τους μαθητές για την επαγγελματική τους ζωή, τους κάνει πιο αποτελεσματικούς στην καθημερινή πράξη και τους προπονεί να γίνουν υπεύθυνοι ψηφιακοί πολίτες, να σέβονται τους άλλους και να χρησιμοποιούν αποδεκτούς τρόπους συμπεριφοράς στο διαδίκτυο. Επίσης έχει σημασία τα παιδιά (ακόμη και αν τα περισσότερα δεν θα γίνουν προγραμματιστές) να αποκτήσουν αλγοριθμική σκέψη: ποια δηλαδή είναι η μέθοδος και τα βήματα που απαιτούνται για να λύσουν ένα πρόβλημα χρησιμοποιώντας ψηφιακά εργαλεία.
Πιο εξειδικευμένη είναι η διδασκαλία της επιστήμης των υπολογιστών. Αυτή πρέπει να προσφερθεί διακριτά ως μάθημα επιλογής (όπως γίνεται σε σχολεία του εξωτερικού), μελετώντας σε μεγαλύτερο βάθος θέματα όπως σύγχρονους αλγορίθμους μηχανικής μάθησης και δομές δεδομένων και ρομποτική —πεδία τα οποία με την εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνης θα αποτελέσουν βασικούς πυλώνες για πολλές ειδικότητες.
Τέλος η τεχνολογία πληροφορικής προετοιμάζει τους μαθητές σε μία καριέρα στην λειτουργία και υποστήριξη υπολογιστικών συστημάτων. Αυτός ο έγκαιρος προσανατολισμός θα οδηγήσει σε ένα φάσμα ειδικοτήτων που χρειάζεται άμεσα -και δεν βρίσκει- η αγορά εργασίας.
Ειδική μνεία πρέπει να γίνει για την Τεχνητή Νοημοσύνη και την κυβερνο-ασφάλεια. Τα τελευταία 5 χρόνια η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) έχει αποκτήσει μια δεσπόζουσα θέση στην καθημερινή ζωή και στον δημόσιο διάλογο. Η εκπαίδευση στην ΤΝ αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της εκπαίδευσης για αποτελεσματικούς ψηφιακούς πολίτες που θα είναι σε θέση να ξεχωρίζουν ποιες είναι οι δυνατότητες και οι εγγενείς περιορισμοί της πληροφορικής τεχνολογίας. Επιπλέον χρειάζεται να έρθουν αντιμέτωποι με το ηθικό θέμα των αποφάσεων των μηχανών. Πώς αποφασίζει, για παράδειγμα, ένα αυτοοδηγούμενο αυτοκίνητο σε ένα αναπόφευκτο ατύχημα: θα σκοτωθούν οι δύο επιβάτες του (αλλάζοντας κατεύθυνση) ή οι τρεις πεζοί που βρίσκονται στην τροχιά του;
Εξ ίσου κρίσιμη είναι η κυβερνο-ασφάλεια: Όπως τα νέα παιδιά ενστικτωδώς φορούν τη ζώνη ασφαλείας μόλις μπουν στο αυτοκίνητο, έτσι θα πρέπει να διδαχθούν και τους κανόνες της κυβερνο-ασφάλειας. Μόνον αν τους διδαχθούν ενωρίς και τους εφαρμόζουν σε καθημερινή βάση θα γίνουν ευσυνείδητοι και ασφαλείς χρήστες στην επαγγελματική και προσωπική τους ζωή.
Πώς (πρέπει να) διδάσκεται η πληροφορική; Συνήθως θεωρείται ως ένα βοηθητικό μάθημα, περίπου ως το Ίντερνετ καφέ του σχολείου. Για να έχει αποτέλεσμα πρέπει να γίνει οργανικό μέρος της μάθησης, και να υιοθετήσει ένα μοντέλο που χρησιμοποιείται ανέκαθεν και με επιτυχία στα σχολεία: την εκμάθηση της ανάγνωσης. Ό,τι κάνουμε -από το να ακολουθήσουμε οδηγίες για ένα φάρμακο μέχρι να παρακολουθήσουμε τηλεόραση- προϋποθέτει την δεξιότητα της ανάγνωσης που εξυπηρετεί την επικοινωνία και το μοίρασμα της πληροφορίας. Τα σημερινά και αυριανά ψηφιακά εργαλεία χρησιμοποιούνται αντίστοιχα για επικοινωνία και για να μεταδίδουν αναγκαία πληροφορία. Το εκπαιδευτικό μοντέλο θα πρέπει να αλλάξει, ώστε ο μαθητής να χρησιμοποιεί την πληροφορική όπως χρησιμοποιεί σήμερα την ανάγνωση, ενώ σύντομα η επιτυχία ενός εκπαιδευτικού συστήματος θα κρίνεται κυρίως από το πόσο αποτελεσματικά διδάσκει τον ψηφιακό γραμματισμό, τα δε σχολεία θα αξιολογούνται με αυτό το κριτήριο.
Θα κάναμε όμως μία τρύπα στο νερό αν ακολουθούσαμε αυτές τις κατευθύνσεις σχολαστικά χωρίς να φροντίσουμε για 4 βασικές προϋποθέσεις. Η πρώτη είναι το έμψυχο υλικό, οι καθηγητές στην τάξη. Ο ρόλος τους στην πληροφορική παραμένει κεντρικός. Οι καθηγητές όμως θα πρέπει: α) να έχουν κίνητρα και β) να είναι καλά προετοιμασμένοι. Τα μεν κίνητρα δεν πρέπει να είναι μόνον μισθολογικά: θα πρέπει να τους παρέχεται μία πορεία επαγγελματικής ανέλιξης, όπως π.χ. επιμορφωτών για τους έμπειρους καθηγητές, ώστε να μην λιμνάζουν. Οι δε καλά προετοιμασμένοι καθηγητές (και με προσωπική προσπάθεια) γνωρίζουν καλά το αντικείμενο τους και πώς αυτό εξελίσσεται και κατανοούν πώς οι ψηφιακές εκπαιδευτικές τεχνολογίες (EdTech) χρησιμοποιούνται στην μαθησιακή διαδικασία. Ίσως όμως το καθοριστικότερο όλων είναι η εμπιστοσύνη στο έργο τους με την οποία πρέπει να τους περιβάλει το εκπαιδευτικό σύστημα, οι γονείς και οι μαθητές. Και αυτήν πρέπει να την κατακτήσουν.
Η δεύτερη προϋπόθεση είναι το εκπαιδευτικό υλικό. Η πληροφορική είναι μία χαρακτηριστική περίπτωση όπου το ψηφιακό βιβλίο είναι απαραίτητο, αλλά δεν θα πρέπει να επιδιώκουμε τόσο το τέλειο διαδραστικό εγχειρίδιο, όσο την καταλληλότητα του υλικού και την ταχύτατη και διαρκή επικαιροποίησή του. Φυσικά, ο ρυθμός επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών θα πρέπει να συμβαδίζει με τον ρυθμό ενημέρωσης του εκπαιδευτικού υλικού.
Τρίτο είναι οι υποδομές. Αν χάσεις τον βηματισμό σου στην πληροφορική μπορεί να μην τον ξαναβρείς ποτέ. Αν λοιπόν δεν βρεθεί μία διαδικασία εξπρές για την προμήθεια υπολογιστών, λογισμικού και υπηρεσιών για τα σχολεία, αυτά θα συνεχίσουν να μένουν απελπιστικά πίσω και δεν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις καλές προθέσεις της πολιτείας και των εκπαιδευτικών.
Η τέταρτη -οριζόντια- προϋπόθεση είναι η ύπαρξη δομής και προτύπων. Η προσωποποιημένη εκπαίδευση και οι πληροφορικές τεχνολογίες δεν πρέπει να μεταμορφώσουν το σχολείο σε μία παιδική χαρά. Οι μαθητές μπορεί να έχουν αποκτήσει περισσότερο λόγο στην μαθησιακή διαδικασία, αλλά χρειάζονται ένα δομημένο περιβάλλον στην τάξη και πρότυπα (όπως π.χ. η προσαρμογή του πλαισίου ESCO της ΕΕ για τις ψηφιακές δεξιότητες), βάσει των οποίων γίνεται η διδασκαλία.
Οι 4 παραπάνω προϋποθέσεις μπορούν να ικανοποιηθούν αποτελεσματικότερα μέσω της ψηφιακής και φυσικής δικτύωσης, τόσο των σχολείων μεταξύ τους, όσο και των σχολείων με τα πανεπιστήμια και τις επιχειρήσεις. Η δικτύωση αυτή μπορεί να επιταχύνει την ανάπτυξη της εκπαιδευτικής ικανότητας (capacity building), να επιτύχει οικονομίες κλίμακας και να καλύψει κενά, κυρίως στις υποδομές και στη διδασκαλία. Η στενότερη σχέση με τις επιχειρήσεις δημιουργεί ένα ακόμη ισχυρό πλεονέκτημα: την δυνατότητα ψηφιακής μαθητείας, η οποία προετοιμάζει καλύτερα τους μαθητές, προσδίδοντάς τους εμπειρία, αλλά κυρίως συμπληρώνοντας τον επαγγελματικό προσανατολισμό, καθώς οι μαθητές μπορούν να διαπιστώσουν αν οι ικανότητές τους ταιριάζουν με το επάγγελμα που έχουν προκρίνει, αλλά και αν το επάγγελμα ταιριάζει με τις προσδοκίες τους.
Η διδασκαλία της πληροφορικής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι ένα σύνθετο ζήτημα, που χρειάζεται ένα συνδυασμό συμβατικής και μη-συμβατικής προσέγγισης. Το αντικείμενο είναι, πολλά χρόνια τώρα ένας κινούμενος στόχος, οι απαιτήσεις από διδάσκοντες και υποδομές αυξημένες, και το διακύβευμα για την κοινωνία και την απασχόληση κρίσιμο. Ο στόχος αυτός επιβάλλεται να επιτευχθεί και είναι αναγκαίο να συμβάλουν όλοι: η πολιτεία, αφενός επιταχύνοντας την μεταρρύθμιση ώστε να φέρει τα σχολεία κοντύτερα στην ψηφιακή πραγματικότητα, και αφετέρου διαθέτοντας ζωτικούς πόρους, έμψυχους και υλικούς• οι επιχειρήσεις και η πανεπιστημιακή κοινότητα που -κατανοώντας την αναγκαιότητα και τις συνέργιες- θα παράσχουν έμπρακτη στήριξη στην ψηφιακή εκπαίδευση• και κυρίως οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές, οι οποίοι θα συμμετάσχουν σε ένα εγχείρημα που μόνον οφέλη μπορεί να έχει για όλους.
