“Πληρώνω όσο πετάω”… προκλήσεις και αδυναμίες

Άρθρο κ. Κωνσταντίνου Κωνσταντίνου, Γενικού Διευθυντή Συμβουλίου ΣΕΒ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, στο Βήμα της Κυριακής

Με την ψήφιση του Νόμου Νόμο 4819/2021 η χώρα ενσωμάτωσε στην εθνική νομοθεσία τις δύο σημαντικότερες Οδηγίες του δεύτερου Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης για την Κυκλική Οικονομία (2020): την Οδηγία (ΕΕ) 2018/851 για την τροποποίηση της Οδηγίας 2008/98/ΕΚ για τα απόβλητα και την Οδηγία (ΕΕ) 2018/852 για την τροποποίηση της οδηγίας 94/62/ΕΚ για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας.

Ο νέος νόμος αναβαθμίζει σε σημαντικό βαθμό το ρυθμιστικό πλαίσιο διαχείρισης αποβλήτων, εξέλιξη απαραίτητη όχι μόνο για την προσαρμογή στο ενωσιακό δίκαιο, αλλά και για την υποστήριξη των φιλόδοξων στόχων του Εθνικού Σχεδίου για τη Διαχείριση Αποβλήτων (ΕΣΔΑ), όπου έχει τεθεί ο εμβληματικός στόχος για ελαχιστοποίηση της ταφής αποβλήτων στο 10% έως το 2030, πέντε χρόνια νωρίτερα από ό,τι απαιτεί η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

Στόχος ιδιαίτερα φιλόδοξος εφ’ όσον το 80% των αστικών αποβλήτων καταλήγουν σε ταφή, ποσοστό που αποτελεί την τρίτη χειρότερη επίδοση σε επίπεδο ΕΕ, ενώ μόλις το 20,1% των συνολικά παραγόμενων απορριμμάτων ανακυκλώνεται.

Η κατά το δυνατόν ταχύτερη αντιστροφή των χαμηλών εθνικών επιδόσεων στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων είναι απαραίτητη για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται η μείωση της χρήσης πρώτων υλών και των παραγόμενων αποβλήτων, καθώς και, συνολικά, του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της κατανάλωσης.

Τα μέτρα που εισάγονται με το νέο νόμο επιτυγχάνουν μεν ρυθμιστικά την αναβάθμιση στην διαχείριση των αποβλήτων, επαναφέροντας ή εισάγοντας αρχές που εφαρμόζεται στην Ε.Ε., αλλά σε πολλά σημεία όχι με την απαιτούμενη ένταση, δεδομένης της απόστασης και του επείγοντος του στόχου.

Στις θετικές προβλέψεις εντάσσονται η αύξηση της ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης, η εκτροπή αποβλήτων από την υγειονομική ταφή, η ενίσχυση του οικολογικού σχεδιασμού προϊόντων, η αναβάθμιση των διεργασιών ανακύκλωσης και η υπαγωγή και άλλων ρευμάτων αποβλήτων σε Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ).

Από την άλλη, παραμένουν ή δημιουργούνται νέες αδυναμίες, όπως, η ελλιπής θέσπιση οικονομικών κίνητρων για την ενίσχυση της ζήτησης δευτερογενών υλικών και την ενθάρρυνση του οικολογικού σχεδιασμού προϊόντων, η διατήρηση σε λειτουργία ΣΕΔ που σταθερά αποκλίνουν από τους στόχους τους και η περιορισμένη αξιοποίηση ΑΕΚΚ εντός εργοταξίου χωρίς ανάγκη συμβολής με ΣΕΔ.

Το βασικό σημείο προβληματισμού σχετικά με το νέο πλαίσιο είναι το γεγονός ότι το μίγμα  κινήτρων και αντικινήτρων, ώστε να καταστεί η ταφή μη συμφέρουσα επιλογή, παραμένει αναποτελεσματικό. Προς τούτο, συνηγορούν  κυρίως το χαμηλό τέλος ταφής που είναι από τα χαμηλότερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η επιφυλακτική εφαρμογή κανόνων Πληρώνω όσο Πετάω ακόμα και σε ΟΤΑ που διαθέτουν υποδομές, η καθυστέρηση στις προδιαγραφές εφαρμογής του συστήματος εγγυοδοσίας (DRS) για φιάλες ποτών και η συνέχιση λειτουργίας ΣΕΔ με αποδεδειγμένη αδυναμία να υποστηρίξουν τους στόχους τους.

Προτείνεται, συνεπώς, το τέλος ταφής να εκκινεί από 35€/τόνο τουλάχιστον, και η τιμή αυτή να αναπροσαρμόζεται κατόπιν τεχνοοικονομικής μελέτης, ώστε να καλύπτει διαχρονικά την διαφορά με την ορθή, αλλά ακριβότερη, επεξεργασία αποβλήτων.

Η εφαρμογή από το 2023 του συστήματος «Πληρώνω όσο Πετάω» για τα βιολογικά απόβλητα είναι αναγκαίο να εφαρμόζεται στους ΟΤΑ που λειτουργεί Μονάδα Επεξεργασίας Βιολογικών Αποβλήτων στο σύνολο των παραγόμενων βιολογικών αποβλήτων και όχι μόνο για τα παραγόμενα από συγκεκριμένους φορείς.

Επιπλέον, η εφαρμογή του DRS σε τρία υλικά αποτελεί ένα περίπλοκο εγχείρημα του οποίου ο σχεδιασμός για να επιτύχει τεχνοοικονομικά απαιτεί ειδική μελέτη. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να συσταθεί από το ΥΠΕΝ η κατάλληλη ομάδα εργασίας με συμμετοχή των εμπλεκόμενων μερών, παραγωγών και λιανεμπόρων.

Τέλος, η πρόβλεψη για -υπό προϋποθέσεις- ανάκληση της άδειας από ΣΕΔ μόλις τον πέμπτο χρόνο συνεχούς απόκλισής τους από τους στόχους τους, δεν προωθεί την επίτευξη των στόχων ανακύκλωσης στην χώρα.

Το Συμβούλιο ΣΕΒ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη θα συνεχίσει να συμβάλλει στον διάλογο για την  βελτίωση της διαχείρισης αποβλήτων και της προώθησης της κυκλικής οικονομίας. Δεδομένης της σημαντικής προόδου που η Ελλάδα καλείται να επιτύχει σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, είναι απαραίτητη η πλήρης εφαρμογή, αξιολόγηση και προσαρμογή του νέου ρυθμιστικού πλαισίου ώστε να αποτελέσει καταλύτη των απαραίτητων αλλαγών στην επί μακρόν αναποτελεσματική διαχείριση.