Πως τα κράτη γίνονται πρωταγωνιστές

Άρθρο κ. Χρήστου Α. Ιωάννου, Διευθυντή Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας ΣΕΒ, στην Καθημερινή της Κυριακής

Κάθε βιομηχανική επανάσταση έχει τους πρωταγωνιστές της. Τις νέες τεχνολογίες της, τα νέα προϊόντα της. Και τα κράτη που με τις επιχειρήσεις τους πρωταγωνιστούν αξιοποιώντας την. Για να αλλάξουν την πορεία τους στην οικονομική ανάπτυξη, την θέση τους στον διεθνή καταμερισμό της παραγωγής και της εργασίας. Κάνοντας άλματα, αλλάζοντας την προηγουμένη πορεία τους.

Η 4η βιομηχανική επανάσταση είναι σε εξέλιξη. Ενδείξεις πρωταγωνιστών υπάρχουν, η τρέχουσα δεκαετία μάλλον θα δείξει τις αλλαγές που θα εδραιωθούν. Μπορούμε όμως να αντλήσουμε κάποια διδάγματα από τις προηγούμενες. Και από την πλέον πρόσφατη –την 3η βιομηχανική επανάσταση, την περίοδο 1960-2000, με κυρία περίοδο μετάβασης σε αυτήν την εικοσαετία 1980-2000.

Οι υπολογιστές και τα ρομπότ ήταν οι κύριες τεχνολογικές κατακτήσεις της 3ης βιομηχανικής επανάστασης. Οι ημιαγωγοί, τα τσιπάκια κλειστών κυκλωμάτων, οι οθόνες υγρών κρυστάλλων και άλλες πρωτοποριακές τεχνολογίες αλλάξαν και τις παραγωγικές διαδικασίες και τα προϊόντα, φέρνοντας την βιομηχανία ηλεκτρονικών στο επίκεντρο. Με την υιοθέτησή τους στην παραγωγή και τις υπηρεσίες αλλάξαν τον κόσμο, και έθεσαν τις προϋποθέσεις για την 4η.

Επιχειρήσεις και κράτη αλλάξαν την μοίρα τους μέσω αυτών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα στην Ανατολική Ασία, η Ταιβάν, η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία. Δεν ανακάλυψαν αυτοί τις τεχνολογίες των ημιαγωγών. Αμερικανοί ερευνητές τις ανακάλυψαν. Αυτοί όμως φρόντισαν να μετατρέψουν τις νέες τεχνολογίες σε εμπορεύσιμα προϊόντα. Οι ασιατικές εταιρείες, στον ανοικτό διεθνή ανταγωνισμό, επέλεξαν προσεκτικά τις τεχνολογίες, να τις χρησιμοποιήσουν οικονομικά, να παράγουν επιθυμητά προϊόντα. Και εξελιχθήκαν σε πρωταγωνιστές της 3ης Βιομηχανικής επανάστασης. Υπάρχει πλέον σημαντική βιβλιογραφία για το πως το έκαναν. Ας κρατήσουμε 4 παράγοντες που υπογραμμίζονται.

Πρώτον, επένδυσαν στην εκπαίδευση, στο ανθρώπινο κεφάλαιο.
Έδωσαν τη δυνατότητα στους μηχανικούς τους να κατακτήσουν γρήγορα τις τεχνολογίες ημιαγωγών. Δείτε την κατάταξη τους στις διεθνείς αξιολογήσεις στο Πρόγραμμα για τη Διεθνή Αξιολόγηση Μαθητών (PISA). Στα μαθηματικά (αλλά και συνολικά) ήταν στις πρώτες θέσεις το 2018, και τα προηγούμενα χρόνια: Κίνα 1η, Σιγκαπούρη 2η, Μακάο 3η, Χονγκ Κονγκ 4η, Ταϊβάν 5η, Ιαπωνία 6η, Κορέα 7η ( Ελλάδα 44η, μετά την Τουρκία και Ουκρανία).

Δεύτερον, είχαν βιομηχανική στρατηγική και πολιτική. Οι κρατικές επιδοτήσεις είχαν μικρότερο ρόλο από ότι η έκθεση των παραγωγών, των επιχειρήσεων, στον διεθνή ανταγωνισμό. Μόνο οι επιχειρήσεις που επιτύγχαναν να εξάγουν συνέχισαν να λαμβάνουν πιστώσεις ελεγχόμενες από το κράτος.

Τρίτον, η βιομηχανική πολιτική λειτούργησε καλύτερα όπου διακυβευόταν η εθνική επιβίωση. Η ασφάλεια της Ταϊβάν εξαρτιόταν από την οικονομική ανάπτυξή της. Ομάδες ερευνητών παγκόσμιας κλάσης εργάστηκαν για την ανάπτυξη της βιομηχανίας ημιαγωγών. Ο επαναπατρισμός 2 χιλιάδων μηχανικών από τις ΗΠΑ βοήθησε σε αυτό. Η Νότια Κορέα αντιμετώπιζε απειλή εισβολής από 750.000 στρατιώτες στα βόρεια σύνορά της. Είχε ένα εργατικό δυναμικό, πατριωτικό και αποφασισμένο να μετατρέψει την Νότια Κορέα σε οικονομικό γίγαντα. Αντίθετα π.χ. η Μαλαισία δεν αντιμετώπισε υπαρξιακές απειλές. Οι προσπάθειές της να αναπτύξει την βιομηχανία ημιαγωγών αιχμής ματαιώθηκαν από προτεραιότητες αναδιανομής.

Τέταρτον, είχαν προτεραιότητα στις επενδύσεις. Οι κυβερνήσεις είχαν δημοσιονομικά πλεονάσματα ή ελάχιστα ελλείμματα. Σε συνδυασμό με υψηλά ποσοστά αποταμίευσης, μεγάλα ποσά εθνικών αποταμιεύσεων διοχετεύθηκαν στον σχηματισμό κεφαλαίων. Αυτό ήταν σημαντικό στον τομέα των ημιαγωγών, όπου απαιτούνταν μεγάλες δαπάνες για εγκαταστάσεις, εξοπλισμό και Ε&Α. Οι βιομηχανικές επαναστάσεις προϋποθέτουν επενδύσεις.

Από τις βιομηχανικές επαναστάσεις προκύπτουν διδάγματα. Ας κρατήσουμε και το ότι εκτός από την 1η Βιομηχανική επανάσταση, όλες οι άλλες επαναστάσεις και περίοδοι ταχείας αύξησης της παραγωγικότητας στις ανεπτυγμένες χώρες, που αξιοποίησαν τις τεχνολογικές ευκαιρίες, οφείλονται στις επαναστάσεις και στις υπηρεσίες: σιδηρόδρομοι, ηλεκτρική ενέργεια, τηλεπικοινωνίες και πληροφορική. Η Ελλάδα, για να είναι συμμέτοχος στην 4η, καλείται να βελτιώσει τις υποδομές της και τις επιδόσεις της και στα τέσσερα αυτά πεδία.