Ψηφιακή μετάβαση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης

Άρθρο κ. Δημήτρη Βέργαδου, Διευθυντή Τομέα ΜΜΕ, Θέσεων και Ενημέρωσης του ΣΕΒ στο περιοδικό «ΟΡΘΟΣ ΛΟΓΟΣ», Οκτώβριος 2022

Η πρόσφατη έκθεση που εκπόνησε το Παρατηρητήριο Ψηφιακού Μετασχηματισμού του ΣΕΒ, με θέμα: «Από τη Δικαιοσύνη 0.2 στη Δικαιοσύνη 2.0», θέτει στο επίκεντρο την ανάγκη να επιταχύνει ο τομέας της Δικαιοσύνης τον ψηφιακό του βηματισμό. Σύμφωνα με την έκθεση: «Η ψηφιακή μετάβαση της Δικαιοσύνης μπορεί να επιφέρει πολλαπλά οφέλη, για τους πολίτες και την κοινωνία όσο και για τις επιχειρήσεις και την οικονομία. Οι ωφέλειες αυτές αναδεικνύονται από την εμπειρία ευρωπαϊκών χωρών που έχουν ήδη προχωρήσει σε σημαντικά βήματα τεχνολογικού μετασχηματισμού: Ενδεικτικά η εμπειρία άλλων χωρών της ΕΕ που βρίσκονται κοντά στον μέσο όρο δείχνει ότι η επίλυση αστικών και εμπορικών υποθέσεων μπορεί να ολοκληρώνεται μέσα σε 6 μήνες, καθώς η δυνατότητα ψηφιακής επικοινωνίας μεταξύ των εμπλεκομένων συντομεύει τους χρόνους τόσο των προπαρασκευαστικών σταδίων, όσο και της δικαστικής διαδικασίας. Τέλος, η μείωση των έγχαρτων διαδικασιών και της γραφειοκρατίας αποδεσμεύει πόρους, ώστε να μπορούν να αξιοποιηθούν σε άλλες κρίσιμες ανάγκες του συστήματος Δικαιοσύνης».

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο ΣΕΒ ασχολείται με το ζήτημα της ταχύτητας απονομής δικαιοσύνης, το οποίo έχει απασχολήσει σοβαρά τον δημόσιο διάλογο τα τελευταία χρόνια. Ήδη, από το 2007, ο ΣΕΒ υποστήριζε ότι «η απλοποίηση, η ταχύτητα και η διαφάνεια ως προς τις διαδικασίες, η μείωση της αναποτελεσματικής και της ανασχετικής γραφειοκρατίας, η ταχεία απονομή της δικαιοσύνης και ο εκσυγχρονισμός του νομοθετικού μας πλαισίου με στόχο τη δημιουργία ενός Κράτους Δικαίου, αποτελούν την πλατφόρμα μίας νέας αναπτυξιακής πορείας της οικονομίας της χώρας μας».

Ακολούθησε θεματική μελέτη – έκθεση που εκπόνησε το Παρατηρητήριο Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος του ΣΕΒ, η οποία παρουσιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2014, σε ευρεία ημερίδα διαβούλευσης, με τον χαρακτηριστικό τίτλο: «Η ταχεία απονομή δικαιοσύνης, κρίσιμη προϋπόθεση για τις επενδύσεις και την ανάπτυξη». Η μελέτη είχε τότε αναδείξει μία συνεκτική δέσμη 90 παρεμβάσεων, θεσμικού και επιχειρησιακού χαρακτήρα, με στόχο την επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης σε τομείς που αφορούν στη λειτουργία και ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας Η έκθεση, που αποτέλεσε προϊόν πολύμηνης έρευνας, κατέγραφε με συστηματικό τρόπο τους παράγοντες που οδηγούσαν στις καθυστερήσεις του συστήματος απονομής δικαιοσύνης, αξιολογούσε το κόστος και τις επιπτώσεις των καθυστερήσεων στις επιχειρήσεις και συγχρόνως πρότεινε την εφαρμογή μιας κατάλληλης στρατηγικής και ενός αποτελεσματικού μηχανισμού μεταρρύθμισης. Είναι χαρακτηριστικό ότι και τότε είχε δοθεί έμφαση και στις ψηφιακές λύσεις, προκειμένου να επιταχυνθεί η απονομή δικαιοσύνης στη χώρα μας.

Χωρίς αμφιβολία η ταχεία και αποτελεσματική υιοθέτηση ψηφιακών λύσεων και σύγχρονων τεχνολογιών για την απόδοση Δικαιοσύνης θα επηρεάσει θετικά όλες τις επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως μεγέθους και κλάδου, και όλες τις μορφές οικονομικής δραστηριότητας. Θα προσδώσει επίσης στη χώρα μας ένα πιο σύγχρονο διεθνές προφίλ.

Κρίσιμη για τις ανάγκες των επενδυτών η ταχύτητα ανταπόκρισης
Η σημασία της ταχείας χρονικής ανταπόκρισης για την προώθηση των επενδύσεων αναδείχθηκε στο τελευταίο εμβληματικό επενδυτικό συνέδριο του ΣΕΒ. Σε αυτό, δια στόματος του κ. Natan Aronshtam, κορυφαίου στελέχους της συμβουλευτικής εταιρείας Deloitte, αναγνωρίσθηκε ότι εκείνο που μετρά περισσότερο για έναν υποψήφιο επενδυτή, στο κατώφλι της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης -όπου ο κύκλος ζωής των προϊόντων έχει μειωθεί δραστικά¬- είναι η ταχύτητα με την οποία ένας επενδυτικός προορισμός μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες και στους σχεδιασμούς του. Ανατρέχοντας στο παράδειγμα πολυεθνικής επιχείρησης, ανέφερε χαρακτηριστικά ότι εκείνη επέλεξε να κάνει την επένδυσή της σε μια γεωγραφική περιοχή, όπου ο χρόνος ανταπόκρισης της διοίκησης ήταν μόλις 1 μήνας, παρά το ότι είχε τη δυνατότητα να επιλέξει μία άλλη περιοχή, όπου αν και το προσφερόμενο επενδυτικό πακέτο σε φόρους και εισφορές ήταν πολύ πιο ελκυστικό, εντούτοις ο χρόνος ανταπόκρισης ήταν περίπου 6 μήνες. Το μήνυμα ήταν σαφές: Με δεδομένο ότι ο επενδυτικός ανταγωνισμός σήμερα είναι αμείλικτος, κάθε επένδυση είναι ένας εθνικός στόχος. Για να τον πετύχουμε πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό που “πονάει” έναν σοβαρό επενδυτή είναι πρωτίστως ο χρόνος υλοποίησης –όπως βέβαια και η απαρέγκλιτη τήρηση των συμφωνιών, και τα επενδυτικά κίνητρα.

Επιστρέφοντας στην πρόσφατη έκθεση του ΣΕΒ διαβάζουμε ότι η εμπειρία σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ δείχνει ότι η ψηφιοποίηση των διαδικασιών της Δικαιοσύνης λειτουργεί καταλυτικά για το κοινωνικό σύνολο και την επιχειρηματικότητα, μειώνοντας τους χρόνους περαίωσης τυπικών διαδικασιών, ενισχύοντας τα επίπεδα διαφάνειας των δικαστικών αποφάσεων –και άρα ενδυναμώνοντας την εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη, ενώ παράλληλα αναβαθμίζει ουσιαστικά την επενδυτική ελκυστικότητα και ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας. Στην Ελλάδα, οι χρονοβόρες διαδικασίες κατά την εκδίκαση των περισσότερων κατηγοριών υποθέσεων αποτελούν πρόσκομμα στην ανάπτυξη επιχειρηματικότητας στη χώρα. Έτσι υπονομεύεται η προσπάθεια διαμόρφωσης ενός φιλικού στις επενδύσεις επιχειρηματικού τοπίου, το οποίο θα υποστηρίζεται από υψηλού βαθμού αποτελεσματικότητα και ακλόνητη εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Με αυτό το πρίσμα ο ταχύτερος βηματισμός προς την ψηφιακή Δικαιοσύνη είναι ένα κρίσιμος στόχος.

Παρά τα βήματα που έχουν γίνει την τελευταία δεκαετία, ο χρόνος οριστικής επίλυσης μιας δικαστικής διαφοράς για τις ελληνικές επιχειρήσεις δεν έχει βελτιωθεί σημαντικά: κυμαίνεται σε πάνω από 4,5 χρόνια, το 2020, σύμφωνα με την έκθεση Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας. Ενώ, ο μέσος χρόνος επίλυσης αστικών και εμπορικών υποθέσεων στα πρωτοβάθμια δικαστήρια είναι πάνω από 1,5 χρόνο. Σύμφωνα με το EU Justice Scoreboard (2022), η Ελλάδα το 2019 εμφάνιζε το την χειρότερη επίδοση στην ΕΕ για την επίλυση μιας αστικής ή εμπορικής υπόθεσης με 637 ημέρες (πάνω από 1,5 χρόνο), η οποία την περίοδο της πανδημίας εκτιμάται ότι επιδεινώθηκε.

Προτάσεις ψηφιοποίησης για το μέλλον της Δικαιοσύνης
Ο ΣΕΒ κατέθεσε στο δημόσιο διάλογο μια σειρά από προτάσεις που στοχεύουν στο ψηφιακό μέλλον της Δικαιοσύνης, σημειώνοντας ότι η επιτάχυνση της ψηφιοποίησης και η διεύρυνση των διεπαφών του δικαστικού συστήματος με τις επιχειρήσεις και τους πολίτες μπορούν να απελευθερώσουν πόρους τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα, που μέχρι σήμερα παραμένουν εγκλωβισμένοι σε έγχαρτες δικαστικές διαδικασίες, που εγγενώς δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες της ψηφιακής κοινωνίας και οικονομίας

Ενδεικτικές προτεραιότητες που μπορούν να συμβάλουν σε αυτή την κατεύθυνση μπορούν να είναι:

1. Ψηφιοποίηση και διαλειτουργικότητα μητρώων και βάσεων δεδομένων της Δημόσιας Διοίκησης. Η μη δυνατότητα ψηφιακής πρόσβασης σε αυτά συντελεί εκ των πραγμάτων στην αναποτελεσματική διάδραση επιχειρήσεων-δικαιοσύνης.
2. Κωδικοποίηση διάσπαρτων νομοθετικών ρυθμίσεων για τη χρήση ΤΠΕ στη Δικαιοσύνη, οι οποίες μάλιστα διαφοροποιούνται ανά δικαστικό κλάδο και διαδικασία.
3. Συντονισμένη προώθηση της χρήσης και λειτουργίας των ΟΣΔΔΥ για ψηφιακή υποβολή δικογράφων, με τρόπο ενιαίο στους τρεις κλάδους δικαίου και σε όλα τα δικαστήρια της χώρας.
4. Επενδύσεις σε σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό και υποδομές πληροφορικής και επικοινωνίας σε όλα τα δικαστήρια, και ειδικά εκείνα που εξυπηρετούν απομακρυσμένες κοινότητες και κοινωνίες.
5. Επενδύσεις στις ψηφιακές δεξιότητες δικαστικών υπαλλήλων και νομικών, ώστε δικαστές, εισαγγελείς, δικαστικό προσωπικό και λοιποί ασκούντες συναφή προς τη δικαιοσύνη επαγγέλματα να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά και με ασφάλεια τις ψηφιακές τεχνολογίες και εργαλεία.
6. Αξιοποίηση επαρκώς ώριμων νομικών τεχνολογιών (legal tech), όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών (blockchain), η εικονική και η επαυξημένη πραγματικότητα (VR/AR), με τη βοήθεια των οποίων θα μπορούσαν να αναπτυχθούν εφαρμογές όπως η ανωνυμοποίηση των δικαστικών αποφάσεων, οι ψηφιακοί βοηθοί (chatbots), η ηλεκτρονική μετάφραση και απογμανητοφώνηση, κλπ. Αυτοματοποίηση διαδικασιών όπως η οργάνωση της χρήσης αιθουσών ή η κατηγοριοποίηση και κατανομή εγγράφων.
7. Διεύρυνση της υποχρεωτικότητας στη χρήση των διαθέσιμων ψηφιακών μέσων, όπως η ηλεκτρονική κατάθεση δικογράφων, καθώς μέχρι πρόσφατα η αξιοποίησή τους βρίσκεται σε επίπεδα κάτω του 7%.
8. Ανωνυμοποίηση και άνοιγμα των δεδομένων της δικαιοσύνης, όπως αποφάσεις Διοικητικών, Ποινικών και Πολιτικών Δικαστηρίων, πληροφορίες για την εξέλιξη των δικών, αυτοματοποιημένη έκδοση πιστοποιητικών, δεδομένα του Εθνικού Ποινικού Μητρώου. Φυσικά, κάτι τέτοιο προϋποθέτει διαλειτουργικότητα μητρώων. Τα ανοικτά δεδομένα και τα ψηφιακά εργαλεία αιχμής θα ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα και διαφάνεια του δικαστικού συστήματος και θα διευκολύνουν / επιταχύνουν τις διαδικασίες απονομής δικαιοσύνης, επιτρέποντας την άμεση εξυπηρέτηση και πρόσβαση κάθε ενδιαφερόμενου, επαγγελματία ή πολίτη, σε αυτό.
9. Ψηφιακή αναβάθμιση μέσων διασυνοριακής δικαστικής συνεργασίας σε υποθέσεις εμπορικού και επιχειρηματικού ενδιαφέροντος. Κάτι τέτοιο θα επέτρεπε την περαιτέρω αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει το ευρωπαϊκό σύστημα ηλεκτρονικής δικαιοσύνης.
10. Ολοκληρωμένη παρακολούθηση σχεδιασμού και υλοποίησης των έργων που αφορούν τον ψηφιακό μετασχηματισμό της Δικαιοσύνης. Συνεκτίμηση έργων που βρίσκονται σε εξέλιξη από προηγούμενα σχέδια δράσης, με προτεραιότητα στη συμπερίληψη εκείνων που έχουν ήδη αποφέρει και επιδείξει θετικά αποτελέσματα. Η πλήρης ενεργοποίηση και αξιοποίηση του μηχανισμού συλλογής στατιστικών πληροφοριών JustStat μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση.
11. Αξιοποίηση πρόσθετων χρηματοδοτικών εργαλείων. Εκτός από το Ταμείο Συνοχής και το Ταμείο Ανάκαμψης, έργα ψηφιοποίησης της Δικαιοσύνης μπορούν να ενταχθούν και στο ειδικό Εργαλείο Τεχνικής Βοήθειας για την Ψηφιοποίηση των Συστημάτων Δικαιοσύνης (Technical Support Instrument for the Digitalization of Justice), με αντικείμενο την ψηφιοποίηση όχι μόνο του κλάδου της Δικαιοσύνης, αλλά και όλων των συνδεδεμένων δημόσιων υπηρεσιών.

Δείτε περισσότερα εδώ