Σε δουλειά να βρισκόμαστε;
Άρθρο κ. Χρήστου Α. Ιωάννου, Διευθυντή Τομέα Απασχόλησης και Αγοράς Εργασίας ΣΕΒ, στο Mononews.gr
Την επόμενη εβδομάδα ακολουθεί το 2ο μέρος του άρθρου.
Δεν είναι εύκολο να προβλέψει κανείς το μέλλον. Για αυτό η καλύτερη εναλλακτική είναι να φροντίσει να το διαμορφώσει. Αρχίζοντας από την συζήτηση και την κατανόηση των πραγμάτων. Και το τι θέλουν και πιστεύουν όσοι μπορεί να είναι δημιουργοί ή/και υποζύγια αυτού του μέλλοντος.
Ευρισκόμενη μπροστά σε τεράστιες προκλήσεις η γραφειοκρατία των Βρυξελλών, και όσοι ενδιαφέρονται για την πορεία του εγχειρήματος που λέγεται ευρωπαϊκή ενοποίηση και έχει ιστορία μόνον 65 ετών, άνοιξαν μια ευρωπαϊκή συζήτηση που βαφτίσθηκε «διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης».
Το να συζητά κανείς για το μέλλον είναι πολύ καλό στον βαθμό που αφορά προτάγματα. Το τι να κάνουμε. Έτσι η συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης που έφτασε και σε μας, κατ’ ουσίαν αφορά τέσσερεις συνδεόμενες συζητήσεις για το μέλλον: της Ευρώπης, της Εργασίας, του Πλανήτη, της Ελλάδας. Άλλες έχουν εξελιχθεί περισσότερο, άλλες λιγότερο.
Για την Ελλάδα είναι μια συζήτηση κυρίως στους κόλπους του ελληνισμού και των συγχρόνων φιλελλήνων, λόγω των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Για την Εργασία και το Μέλλον της Εργασίας, είναι μια συζήτηση παγκόσμιας κλίμακας ήδη πριν από την πανδημία, που έγινε περισσότερο επίκαιρη, μέσα σε αυτήν και στον δρόμο για την έξοδο από την πανδημία. Στον ΣΕΒ έχουμε ήδη κυκλοφορήσει τα τελευταία 4 χρόνια 35 μελέτες – ειδικές εκθέσεις για όψεις του θέματος του Μέλλοντος της Εργασίας στην Ελλάδα.
Για τον Πλανήτη είναι μία επίκαιρη συζήτηση αυτές τις ημέρες λόγω και της διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών Conference of the Parties – 26 στην Γλασκώβη για την κλιματική αλλαγή. Τις επόμενες ημέρες κυκλοφορεί σχετική η ειδική έκθεση του ΣΕΒ.
Για το Μέλλον της Ευρώπης, η συζήτηση ήρθε με αφορμή την πρωτοβουλία της Συμβουλίου, Ευρωκοινοβουλίου και Επιτροπής και εν συνεχεία της ΕΟΚΕ και της Ελληνικής ΟΚΕ για μια συζήτηση στην Αθήνα.
Μια ομιλία και ένα άρθρο δεν μπορούν να απαντήσουν για όλα τα μελλούμενα, αλλά βοηθούν συμβάλλοντας στην κατανόηση των πράγματων, αν το κάνουν. Και στην επιλογή ορθών προσανατολισμών και προτεραιοτήτων.
Η κατανόηση των πραγμάτων είναι σημαντική προϋπόθεση. Ιδιαίτερα για την κατάσταση της ΕΕ. Αν δούμε σε κλίμακα των δύο περασμένων δεκαετιών, πρέπει να σημειώσουμε ότι η ΕΕ βρίσκεται σε κατάσταση κρίσεων για περισσότερα από 15-16 χρόνια, με:
- την αποτυχία της Συνταγματικής Συνθήκης,
- την διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009,
- την κρίση του ευρώ και του δημοσίου χρέους το 2010-2012,
- την κρίση της Ουκρανίας,
- την προσφυγική κρίση το 2015,
- το Brexit,
- την πανδημία COVID-19,
- την κλιματική κρίση, συνέπειες της οποίας έζησε τους τελευταίους μήνες η Ευρώπη, σε Βορρά και Νότο,
- και τώρα την επαπειλουμένη ενεργειακή κρίση – είναι ακόμη στην αρχή της…
Το γεγονός ότι η ΕΕ έχει αντιμετωπίσει σε ένα βαθμό αυτές τις κρίσεις δείχνει αφενός το βαθμό ανθεκτικότητάς της. Αφετέρου μια προσεκτική ματιά θα δει και υστερήσεις και καθυστερήσεις, συγχύσεις, όχι πάντα σταθερά αποτελεσματική διαχείριση των κρίσεων.
Ας γίνει κατανοητό σε εμάς, και ευρύτερα, ότι η συχνότητα και η πυκνότητα των κρίσεων θα παραμείνει, μια κατάσταση αλλεπάλληλων κρίσεων. Ενδεχομένως οι επόμενες – όπως πχ η κλιματική- μπορεί να είναι ιστορική για την ανθρωπότητα. Συνεπώς η ΕΕ και τα κράτη-μέλη της πρέπει να βρούμε και νέους τρόπους για να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις για όλα τα μέλη της και τους ευρωπαίους πολίτες τους.
Βιώσιμη ανάπτυξη στην ευρωπαϊκή περιφέρεια;
Ένα ερώτημα που τίθεται συνεχώς και επανέρχεται σε όλες τις διευρύνσεις της ΕΕ και σε όλες τις κρίσεις είναι αν οι κεντρικές ευρωπαϊκές επιλογές είναι βιώσιμες «στις χώρες της περιφέρειας». Π.χ. «Είναι η βιώσιμη ανάπτυξη μια επιλογή συμβατή με το πρόταγμα της ανταγωνιστικότητας, ιδιαίτερα στις χώρες της περιφέρειας;»
Μια χώρα της περιφέρειας, με την οικονομική και κοινωνική έννοια, μπορεί να αλλάξει την θέση της, με άλματα ανάπτυξης και ανταγωνιστικό παραγωγικό μετασχηματισμό. Υπάρχουν και ευρωπαϊκά παραδείγματα.
Με την γεωγραφική έννοια δεν μπορεί – όταν μάλιστα όπως συμβαίνει με την χώρα μας, είναι στα σύνορα της Ευρώπης. Τα οποία είναι στο Ελληνικό αρχιπέλαγος, το Αιγαίο με τα νησιά του. Είμαστε στα σύνορα της Ευρώπης, και μπορεί βεβαίως να είμαστε – και είμαστε- γέφυρα συνεργασίας με την Ασία, την Μέση Ανατολή, την Αφρική.
Η ισχυρή οικονομία, η κοινωνική δικαιοσύνη και η απασχόληση στα όρια της Ευρώπης, και των περιφερειών της, συνδέεται και με την στρατηγική αυτονομία της. Και με την ανάγκη για συμπληρωματική σκληρή ισχύ μέσω μιας κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας. Που να συμπληρώνει την ήπια δύναμη της Ευρώπης μέσω της θέσπισης διεθνών προτύπων και της χρηστής διακυβέρνησης. Που στηρίζουν την βιώσιμη ανάπτυξη.
Υπό αυτήν την προϋπόθεση, η βιώσιμη ανάπτυξη είναι συμβατή με την ανταγωνιστικότητα, είναι η σύγχρονη ανταγωνιστικότητα στην οποία (πρέπει να) αποσκοπούμε.
H Ελλάδα και η ελληνική παραγωγή μπορούν να βγουν σημαντικά ενισχυμένες αξιοποιώντας την τεχνολογική επανάσταση που είναι σε εξέλιξη, την 4η βιομηχανική επανάσταση και την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Απαιτείται όμως ταχεία, έως και ραγδαία, και αποτελεσματική προσαρμογή / μετασχηματισμός της οικονομίας.
Οι επιχειρήσεις, οι ανταγωνιστικές παραγωγικές επιχειρήσεις, μικρές-μεσαίες-μεγάλες, είναι το όχημα μέσω του οποίου μπορούν να επιτευχθούν οι στόχοι της βιώσιμης ανάπτυξης που αξιοποιεί τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, την κυκλικότητα, τις νέες μορφές/πηγές ενέργειας. Με νέες παραγωγικές επενδύσεις σε πολλούς τομείς μεταποίησης και υπηρεσιών, και στην ψηφιοποίηση, επεξεργασία και ανάλυση δεδομένων υψηλής συχνότητας (big data), καινοτομία, νέες τεχνολογίες, για την αξιοποίησή τους σε μεγάλη κλίμακα. Θα χρειαστούν, χρειάζονται ήδη, νέες δεξιότητες, νέα επαγγέλματα, μια αγορά εργασίας που παρακολουθεί τις τεχνολογικές εξελίξεις.
Η καινοτομία και η έρευνα είναι βασικοί μοχλοί για την επιτάχυνση της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης, διασφαλίζοντας μια δίκαιη, βιώσιμη και ανταγωνιστική οικονομία και την ενίσχυση της τεχνολογικής αυτονομίας της Ευρώπης, και της Ελλάδας. Κατά παράδοξο τρόπο, η Έρευνα και η Καινοτομία δεν προσδιορίστηκαν ως θέματα προτεραιότητας αυτής της Διάσκεψης.
Η γεωγραφική θέση της Ελλάδας στα σύνορα της Ευρώπης, καθιστά ιδιαίτερο το ενδιαφέρον μας για τη αναγκαία συζήτηση στην ΕΕ ώστε να διασφαλίσουμε την αποτροπή της «διαρροής άνθρακα». Την εφαρμογή μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα, σε συνδυασμό με μέτρα για την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Ιδίως για όσο διάστημα δεν εφαρμόζονται ανάλογα συστήματα τιμολόγησης άνθρακα στις υπόλοιπες χώρες εκτός Ευρώπης υπάρχει ο κίνδυνος «διαρροής άνθρακα», δηλαδή μεταφορά υψηλής «ανθρακικής» έντασης δραστηριοτήτων σε χώρες εκτός ΕΕ που δεν έχουν τις ίδιες δεσμεύσεις.
Μια εξέλιξη που όχι μόνο θα στοίχιζε θέσεις εργασίας, επενδύσεις και εξαγωγές, αλλά επιπλέον θα έχει και αρνητικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Κι αυτό είναι και θέμα οικονομικής δημοκρατίας και δημοκρατίας σήμερα στην ΕΕ, για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις.
Υπάρχει οικονομική δημοκρατία χωρίς ανταγωνιστική οικονομία και πολιτική ισχύ;
Στην ευρωπαϊκή δημόσια συζήτηση τίθεται και το θέμα της οικονομικής δημοκρατίας. Π.χ. «Με ποιο τρόπο ενισχύεται σήμερα στην ΕΕ η οικονομική δημοκρατία για τους πολίτες, τις επιχειρήσεις;» Πέρα από την συζήτηση για τους θεσμούς, τα δικαιώματα, υπάρχει κάτι θεμελιακό. Η βάση για όλα τα πολιτικά και κοινωνικά μας εγχειρήματα, είτε στο πεδίο των κοινωνικών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είτε του περιβάλλοντος, είναι μια δυναμική και υγιής οικονομία που βασίζεται στην παραγωγή, στην διεθνώς ανταγωνιστική παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών. Τίποτα δεν μπορεί να επιτευχθεί αν οι επιχειρήσεις μας στην Ευρώπη και στην Ελλάδα δεν είναι σε θέση να δημιουργούν πλούτο και θέσεις εργασίας, παραγωγικές και βιώσιμες.
Αυτό είναι το θεμέλιο προκειμένου το Ευρωπαϊκό Μοντέλο, στις ποικίλες παραλλαγές του, να είναι ελκυστικό διεθνώς, αλλά και η προϋπόθεση για τον πολύτιμο Ευρωπαϊκό Τρόπο Ζωής. Αν δεν το πετύχουμε αυτό, άλλοι παίκτες θα κυριαρχήσουν στην παγκόσμια οικονομία του 21ου αιώνα. Και ορισμένοι από αυτούς πρεσβεύουν σχεδόν το αντίθετο από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο και τον Ευρωπαϊκό Τρόπο Ζωής.
Η ΕΕ υπερβαίνει τα στενά όρια της οικονομίας: βασίζεται ταυτόχρονα επί ενός κοινού κώδικα αξιών που κατοχυρώνεται στις Συνθήκες και τον εγγυητή ενός μοντέλου ανοιχτής κοινωνίας, εντός της οποίας μπορούν να ευδοκιμήσουν η ελευθερία, η δημιουργικότητα και η επιχειρηματικότητα. Για να τα υποστηρίξει παντού, και στα σύνορά της, η Ευρώπη πρέπει να συνειδητοποιήσει περισσότερο την πολιτική, οικονομική αλλά και τη στρατιωτική ισχύ των εθνών που τη συνθέτουν και να μετακινηθεί από τον ρόλο του «παγκόσμιου πληρωτή» (global payer) σε αυτό του «παγκόσμιου παίκτη» (global player), για λογαριασμό του συνόλου της ευρωπαϊκής επικρατείας.
Απασχόληση: η σημαντικότερη ελληνική απόκλιση;
Οι ραγδαίες αλλαγές στον κόσμο της εργασίας γεννούν πλήθος ερωτημάτων και προκλήσεων. Στον ευρωπαϊκό διάλογο παίρνουν την μορφή ερωτημάτων του είδους «οι νέες τάσεις στην απασχόληση θα ενισχύσουν ή θα διευρύνουν τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες; ποιες πρωτοβουλίες πρέπει να αναληφθούν σε εθνικό επίπεδο;». Πλήθος πρωτοβουλίες πρέπει να αναληφθούν σε εθνικό επίπεδο για την απασχόληση. Έχουμε, ήδη, καταθέσει στον δημόσιο διάλογο 35 ειδικές μελέτες για το Μέλλον της Εργασίας στην Ελλάδα.
Αν δούμε τις ανισότητες που χαρακτηρίζουν την ελληνική αγορά εργασίας έναντι της ΕΕ τα πράγματα γίνονται σαφή. Παρά τα θετικά βήματα στη ανάκαμψη της απασχόλησης έχουμε το χαμηλότερο ποσοστό απασχόλησης στην ΕΕ (α’ τρίμηνο 2021: 58,3%). Καίτοι αυξάνεται, παραμένει χαμηλότερο έναντι των άλλων ουραγών: Ιταλίας (61,1%), Ισπανίας (66,6%). Το χάσμα απασχόλησης είναι μεγάλο (13 και πλέον μονάδες) έναντι του μέσου όρου της ΕΕ (71,9%) και της Ευρωζώνης (71,3%), και τεράστιο έναντι των υψηλών Ολλανδίας (81%), Σουηδίας (79,5%), αλλά και Τσεχίας και Εσθονίας (79,4%).
Η κοινωνική συνοχή και η ευημερία στην Ελλάδα συνδέονται με την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των νέων, των γυναικών, αλλά και των ανδρών, στρεφόμενοι στις πηγές των νέων θέσεων εργασίας. Ποιες είναι αυτές; Είναι οι επιχειρήσεις, οι εξωστρεφείς παραγωγικές επιχειρήσεις, που, κι αν δεν είναι, γίνονται, αναπτύσσοντας και την εξωστρέφεια τους.
Όπως είναι μετρήσιμο το ποσοστό απασχόλησης, που είναι χαμηλό στην Ελλάδα, το ίδιο μετρήσιμο είναι και το ποσοστό της απασχόλησης που συνδέεται με, και προέρχεται από, την παραγωγική εξωστρέφεια. Υπάρχει συνάφεια και συσχέτιση ανάμεσα στο χαμηλό ποσοστό απασχόλησης και στο χαμηλό ποσοστό παραγωγής και εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας.
Στην ΕΕ συνολικά 37 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στηρίζονται στην εξωστρέφεια των επιχειρήσεων, στο βαθμό που αυτές εξάγουν εκτός ΕΕ, αλλά και στην εξωστρέφεια των αλυσίδων παραγωγής αξίας όπου συμμετέχουν. Δηλαδή και στις επιχειρήσεις που υποστηρίζουν με την παραγωγή τους την εξαγόμενη παραγωγή των εξωστρεφών. Το 2019, πριν την κρίση του κορονοϊού, στην ΕΕ το 17,9% της συνολικής απασχόλησης (των 209 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας), δηλαδή μία στις έξι θέσεις εργασίας, στηρίζεται στην εξωστρέφεια. Η Ελλάδα έχει το χαμηλότερο όλων στην ΕΕ, με 12,2%.
Κατά τι καλύτερα είναι τα πράγματα στην Πορτογαλία (12,5%). Στην άλλη, υψηλότερη, άκρη βρίσκονται ευρωπαϊκές οικονομίες και κοινωνίες όπου σχεδόν τρεις στις δέκα θέσεις εργασίας στηρίζονται στην εξωστρέφεια: Ιρλανδία (29,4%), Λουξεμβούργο (29,1%). Μπορεί να μην θέλουμε, ή να μην μπορούμε, να γίνουμε Ιρλανδία, αλλά μέχρι το 29,5%, υπάρχουν άλλες 25 καλύτερες επιδόσεις θέσεων εργασίας (Μάλτα (23,5%) Τσεχία (22,2%), Ολλανδία (21,6%) κοκ) που προέρχονται από την εξωστρέφεια.
Αυτό μας δείχνει πού βρίσκονται οι πηγές πολλών νέων θέσεων εργασίας (και αύξησης του ποσοστού απασχόλησης) σε σχέση με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αν επιλέξουμε, επιδιώξουμε να γίνουμε παραγωγικότεροι και ανταγωνιστικότεροι, το όφελος είναι ένα περιθώριο αύξησης του ποσοστού της απασχόλησης κατά 10 – 15%. Μόνον έτσι μπορούμε να αυξήσουμε το ποσοστό απασχόλησης κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο (71%). Στην παραγωγική εξωστρέφεια βρίσκονται οι νέες θέσεις εργασίας που χρειαζόμαστε, οι πηγές τους. Οι οποίες είναι πλήρους απασχόλησης, δυναμικές, βιώσιμες, καλύτερα αμειβόμενες έναντι του μέσου όρου της ευρωπαϊκής οικονομίας, του μέσου όρου κάθε χώρας, και στην Ελλάδα. Έχουμε ήδη αρκετές θέσεις εργασίας στον κατώτατο μισθό.
Πρέπει να αποφύγουμε τον εγκλωβισμό και την καθήλωση της οικονομίας μας στις χώρες περιορισμένης παραγωγικής βάσης, χαμηλής προστιθέμενης αξίας, χαμηλών ειδικοτήτων, χαμηλής απασχόλησης και χαμηλών μισθών.
Πως;
Ενισχύοντας την εγχώρια εξωστρεφή και ανταγωνιστική παραγωγή, με δυο λόγια τα «διεθνώς εμπορεύσιμα» προστιθέμενης αξίας, στη μεταποίηση, στις νέες τεχνολογίες, στις υπηρεσίες που συνδέονται με τις νέες τεχνολογίες, στρέφοντας και διευκολύνοντας παραγωγικές επενδύσεις προς τα εκεί. Και συνδυάζοντας τις συζητήσεις για το μέλλον του πλανήτη, της εργασίας και της χώρας μας μπορούμε να συμβάλλουμε στο κοινό μας μέλλον, στο μέλλον της Ευρώπης, με μια ισχυρή οικονομία και μια ισχυρή χώρα στα σύνορα της Ευρώπης.
