Το δίλημμα που δεν υπάρχει: Τουρισμός ή βιομηχανία; – Άρθρο κ. Μιχάλη Μητσοπούλου, Δ/ντή Τομέα Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος και Ρυθμιστικών Πολιτικών του ΣΕΒ, στην Εφημερίδα των Συντακτών, 18/7/2020
Η μετά-μνημονιακή Ελλάδα συνεχίζει να αναζητά, περισσότερο από ποτέ, με μελέτες και συνέδρια το «νέο αναπτυξιακό πρότυπο», την υποκατάσταση της κατανάλωσης με παραγωγή και τις επιτυχίες σε δυναμικούς κλάδους από την αγροδιατροφή έως τον θεματικό τουρισμό και την «ασημένια οικονομία». Έχουν περάσει 15 χρόνια από τότε που επισημάνθηκαν οι κίνδυνοι από τα «τριπλά ελλείμματα» της χώρας, που με τη σειρά τους εμφανίστηκαν 20 χρόνια μετά την εποχή που πλέον ξεκαθάρισε οριστικά ότι το «χρέος θα φάει τη χώρα» και όχι το αντίστροφο. Γιατί όμως αυτό το «νέο αναπτυξιακό πρότυπο» παραμένει τόσο δυσεύρετο; Ίσως είναι τυχαίο, αλλά η περίοδος της μεταπολίτευσης συνέπεσε με μια σταδιακά ενίσχυση της «εχθρικότητας» του ρυθμιστικού πλαισίου απέναντι στην παραγωγή και μια πρόκριση των υπηρεσιών, τόσο του δημοσίου όσο και του ιδιωτικού τομέα. Με την κεκτημένη ταχύτητα που έδωσε στην ευημερία της χώρας η κρατικού σχεδιασμού εκβιομηχάνιση των δεκαετιών 50 και 60, οι δεκαετίες μετά το 80 επικεντρώθηκαν λιγότερο στη μεγέθυνση της πίτας και περισσότερο στην αναδιανομή της, μέσω ρυθμίσεων που δημιουργούσαν «λίμνες προσόδου», αδιαφανούς διανομής επιδομάτων και υπερπροοδευτικής φορολογίας. Μάλιστα, όταν οι προσδοκίες για «Ολύμπεια» αναδιανομή δεν μπορούσαν πλέον να υποστηριχθούν από την «Παραγωγή δεσμώτρια» τα δανεικά έδωσαν πρόσκαιρη, αλλά με γνωστά στη συνέχεια αποτελέσματα, λύση.
Γιατί σχετίζονται οι μεγάλες υστερήσεις σε παραγωγή και κοινωνική ευημερία.
Εδώ και 4 δεκαετίες συνεπώς η χώρα βιώνει την αποδυνάμωση της παραγωγικής βάσης και ότι αυτή συνεπάγεται σε άλλους οικονομικούς δείκτες, από εξαγωγές, ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, φορολογητέα ύλη και δημοσιονομικά έσοδα. Παράλληλα όμως και παρά τη συνεχή ενίσχυση της προοδευτικότητας των φόρων και της αυστηρότητας των ρυθμίσεων, παρά την ενίσχυση του ρόλου των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και τη σταδιακή υποχώρηση της συμβολής των μεγαλύτερων επιχειρήσεων στην οικονομία, οι επιδόσεις της χώρας σε όλους τους κοινωνικούς δείκτες – όλους ανεξαιρέτως από τους δείκτες ανισότητας και κινδύνου φτώχειας έως την αγορά εργασίας για νέους, τη φυγή των ικανότερων νέων στο εξωτερικό, την ικανότητα δημιουργίας οικογένειας, την ποσοτική και ποιοτική συμμετοχή γυναικών στην αγορά εργασίας και το δημογραφικό- επίσης χειροτερεύουν. Τώρα θα πρέπει είτε να πιστέψουμε ότι αυτό αποτελεί σύμπτωση, είτε να προβληματιστούμε γιατί αυτό συμβαίνει. Αν δεν πιστέψουμε ότι μπορεί τυχαία να υπάρχουν τόσο εξόφθαλμες αποκλίσεις και στο κοινωνικό επίπεδο από αυτά που καταγράφονται σε χώρες που στηρίζουν την παραγωγική τους βάση και υιοθετούν εύλογη και όχι εκδικητική προοδευτικότητα σε φόρους και ρυθμίσεις, τότε θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι οι δυο μεγάλες υστερήσεις της χώρας, στην παραγωγή και την κοινωνική ευημερία και συνοχή, σχετίζονται. Πρέπει να τονιστεί εδώ ότι το ζητούμενο δεν είναι η πρόκριση μεγάλων ή μικρών επιχειρήσεων, αλλά η επίτευξη μιας ισορροπημένης αναλογίας η οποία απουσιάζει από τη χώρα μας. Διότι οι πολιτικές που τιμωρούν τη μεγέθυνση των επιχειρήσεων και των εισοδημάτων των πλέον εργατικών φυσικών προσώπων οδηγούν στην έλλειψη μεγαλύτερων επιχειρήσεων και καλύτερα αμειβόμενων εργαζομένων. Η μεταποίηση τώρα έχει την «ατυχία» να βασίζεται και στα δυο – μεγαλύτερες με πιο σύνθετη έκθεση σε διαδικασίες αδειοδότησης και πιο παραγωγικές επιχειρήσεις και καλύτερα αμοιβόμενους πλήρως δηλωμένους εργαζόμενους. Επιπλέον, χρειάζεται για να έχει ανταγωνιστική πρόσβαση σε υποδομές και δίκτυα, τα οποία υπάρχουν μόνο στις χώρες στις οποίες το κράτος επενδύει σε αυτές σκόπιμα και έχοντας ως στόχο τη στήριξη τη μεγέθυνση της εγχώριας παραγωγής. Σε αυτές τις χώρες στη συνέχεια συμβαίνουν εκπληκτικά πράγματα. Όχι μόνο ξεπηδάνε επιχειρήσεις που μεγαλώνουν, προσλαμβάνοντας, εξάγοντας, καινοτομώντας και πληρώνοντας φόρους. Αλλά γύρω από τις λίγες μεγάλες επιχειρήσεις, που όμως απασχολούν πολλές οικογένειες, αναπτύσσονται πολλές αξιόλογες και δυναμικές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις της μεταποίησης αλλά και υπηρεσιών. Κυρίως, γύρω από λίγες μεγάλες επιχειρήσεις αναπτύσσονται οικοσυστήματα που προσφέρουν πολλές διαφορετικές επαγγελματικές επιλογές. Από τον χημικό στον λογιστή. Από τον μηχανολόγο στον προγραμματιστή. Αυτή η ποικιλία επιλογών αποτελεί και τη δύναμη που ενισχύει ταυτόχρονα την ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή στις άλλες χώρες. Ο κάθε νέος μπορεί να επιλέξει από πολλές εναλλακτικές διαδρομές στη ζωή του. Η ειδοποιός διαφορά συνεπώς είναι ότι όποιος θέλει να αναζητήσει επαγγελματικές διαδρομές έχει περισσότερες επιλογές από όσες έχει στην Ελλάδα. Μπορεί να επιλέξει μια εργασία που του αρέσει περισσότερο και να αναπτύξει το ταλέντο του, συνεισφέροντας έτσι και στην ενίσχυση της παραγωγικότητας όλης της οικονομίας. Στη διαδρομή μάλιστα έχει αποκατασταθεί επαγγελματικά, γεγονός που αποτελεί τον πλέον βασικό παράγοντα βελτίωσης των επιδόσεων μιας χώρας σε όλους τους δείκτες κοινωνικών επιδόσεων, δημιουργίας οικογένειας, βελτίωσης του δημογραφικού αλλά και ισότητας των φύλων.
Το δίλλημα που δεν υπάρχει για ένα παραγωγικό μέλλον
Αυτή η διάσταση –ότι η αποψίλωση του παραγωγικού ιστού οδηγεί στην αποψίλωση της ποικιλίας των επαγγελματικών ευκαιριών που προσφέρονται – δε συζητιέται ποτέ από όσους προτρέπουν τη χώρα να αναζητήσει τη μελλοντική επιτυχία στον πολλαπλασιασμό των «επιτυχιών» του παρελθόντος, αντί να αναζητήσει να καλύψει «αυτό που λείπει» και το οποίο συνδέεται τόσο ξεκάθαρα με την υστέρηση που εμφανίζει η χώρα σε όλους τους κοινωνικούς δείκτες. Θα έπρεπε να είναι προφανές ότι για να καλύψουμε τις δημοσιονομικές και κοινωνικές αδυναμίες που δημιουργήθηκαν τα τελευταία 40 χρόνια δεν πρέπει να «κάνουμε περισσότερο από ότι κάναμε» τα τελευταία 40 χρόνια, αλλά να κάνουμε ακριβώς αυτά που δεν κάναμε τα τελευταία 40 χρόνια. Αυτό φυσικά δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι θα πρέπει να επιβαρύνουμε λόγου χάρη τον τουρισμό με τα πολλά αντικίνητρα που βάρυναν, σταδιακά όλο και περισσότερο μέχρι βαθμού ασφυξίας, τη βιομηχανία και τις επιτυχημένες επιχειρήσεις στην Ελλάδα τα τελευταία 40 χρόνια. Το αντίθετο. Ο τουρισμός είναι ένα ισχυρό χαρτί της χώρας και οπωσδήποτε θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο. Το ίδιο ισχύει για τη μεταποίηση. Ειδικά τώρα που, ενδεικτικά, με σημαντικές νομοθετικές παρεμβάσεις επιλύονται τα αδιέξοδα που είχαν σωρευτεί σε χωροταξία, αδειοδότηση και εποπτεία αγοράς και, εφόσον υπάρξει και μια εκλογίκευση του κόστους ενέργειας για βιομηχανική χρήση σε συνέχεια των σημαντικών έργων και μεταρρυθμίσεων που προωθούνται, η Ελλάδα μπορεί με τη βοήθεια της μεταποίησης να μην πλησιάσει απλά τον μέσο όρο των άλλων ευρωπαϊκών χωρών στους οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες, αλλά να τον προσπεράσει κατά πολύ. Συνεπώς, αξιοποιώντας ορθολογικά τα φυσικά πλεονεκτήματα στους χώρους του τουρισμού, πολιτισμού και αγροδιατροφής μπορεί οι κλάδοι αυτοί να πρωτοστατήσουν. Επιπλέον, η μεταποίηση, μόλις απελευθερωθεί από τα ρυθμιστικά, φορολογικά και ενεργειακά δεσμά που την καθηλώνουν εδώ και 40 χρόνια, έχει μια μοναδική δυνατότητα. Επειδή ακριβώς δε βασίζεται σε ένα «φυσικό πλεονέκτημα» αλλά σε ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που δημιουργείται από τους επιχειρηματίες και εργαζομένους του κλάδου μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς κανέναν περιορισμό σε κάθε κατεύθυνση. Έτσι μπορεί όχι μόνο να συμπληρώσει τα φυσικά πλεονεκτήματα των άλλων κλάδων αλλά και σε βάθος χρόνου να υποστηρίξει την ανάπτυξη της χώρας χωρίς κανέναν περιορισμό. Δίλλημα συνεπώς δεν υπάρχει:Ταυτόχρονα πρωτοπορία στην αξιοποίηση των φυσικών πλεονεκτημάτων του τουρισμού και πλήρη υποστήριξη της ανάπτυξης από τη βιομηχανία.
