Βιομηχανία 4.0: Κερδίζουν οι επιχειρήσεις που τολμούν

Άρθρο κ. Γιώργου Ναθαναήλ, Senior Advisor ΣΕΒ, στον Οικονομικό Ταχυδρόμο

Έχει ειπωθεί ότι «αν δεν ξέρεις πού πηγαίνεις, ο κάθε δρόμος θα σε οδηγήσει στο πουθενά». Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση (4ΒΕ), που έχει ξεκινήσει στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας και πλέον καλπάζει με φρενήρεις ρυθμούς. Για να ξέρουμε στα σίγουρα πού πηγαίνουμε, ωστόσο, πρέπει προηγουμένως να ορίσουμε προσεκτικά για τι μιλάμε.

Για να ξέρουμε πού πηγαίνουμε

Πρώτο: Ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι η οργανωσιακή και λειτουργική αλλαγή (και -πρέπει να τονιστεί- η συνακόλουθη αλλαγή κουλτούρας) ενός οργανισμού, ενός κλάδου ή ενός οικοσυστήματος μέσω της «ευφυούς» ολοκλήρωσης ψηφιακών τεχνολογιών, διαδικασιών και ικανοτήτων σε όλα τα επίπεδα και όλες τις λειτουργίες με έναν σταδιακό και στρατηγικό τρόπο.

Δεύτερο: Η «Βιομηχανία 4.0» (Industry 4.0) είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός της μεταποίησης / παραγωγής και συναφών κλάδων και διαδικασιών δημιουργίας αξίας. Είναι δηλαδή η δημιουργία ενός φυσικού και ψηφιακού οικοσυστήματος, με κέντρο την μεταποίηση / παραγωγή, που διακλαδώνεται σε όλους τους εμπλεκόμενους: προμηθευτές αγαθών και υπηρεσιών και πελάτες. Περιλαμβάνει δηλαδή τόσο τα ρομπότ στο εργοστάσιο, όσο και το τηλεπικοινωνιακό πλέγμα μεταξύ των επιχειρήσεων του οικοσυστήματος.

Τρίτο: Ο όρος «4η Βιομηχανική Επανάσταση» (4ΒΕ) χρησιμοποιείται συχνά ισοδύναμα με τον όρο «Βιομηχανία 4.0». Ωστόσο η 4ΒΕ είναι κάτι ευρύτερο αφού δεν περιλαμβάνει μόνον την βιομηχανία, αλλά το σύνολο της οικονομίας. Αφορά -ενδεικτικά αλλά όχι εξαντλητικά- στην αυτόνομη λήψη αποφάσεων, στην χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης, την χρήση των Μεγάλων Δεδομένων, του Ίντερνετ των Πραγμάτων (IoT) και της Μηχανικής Μάθησης. Η 4ΒΕ αφορά και επηρεάζει εξίσου την αγροτική οικονομία, την μεταποίηση, αλλά και τις υπηρεσίες. Με άλλα λόγια και τους τρεις τομείς της οικονομίας.

Ένα Τανγκό για Κράτος και Επιχειρήσεις

Η πρόσφατη μελέτη που εκπονήσαμε στον ΣΕΒ αναλύει διεξοδικά το παρόν και το μέλλον της Βιομηχανίας 4.0 στην Ελλάδα. Το κάνει μέσα από το γενικότερο πρίσμα της 4ΒΕ και του ψηφιακού μετασχηματισμού επιχειρήσεων και κράτους. Πιστεύουμε ότι αυτή η συνθετική προσέγγιση είναι η βέλτιστη, προκειμένου να κάνουμε πρακτικές προτάσεις και να βρούμε λύσεις που εφαρμόζονται στο σύνολο της οικονομίας —το οποίο είναι και το τελικό ζητούμενο.

Η ευρωπαϊκή και διεθνής εμπειρία επιβεβαιώνει ότι ο ρόλος του κράτους στην μετάβαση στην 4ΒΕ είναι κρίσιμος και ουσιαστικός. Η σημασία, η πολυπλοκότητα, το εύρος και η διάρκεια του εγχειρήματος καθιστούν εντελώς απαραίτητη μία εθνική στρατηγική, ώστε να ξέρουμε ποιο δρόμο θα ακολουθήσουμε και να μην καταλήξουμε -ακόμη μία φορά- στο πουθενά. Ένα σχέδιο, ωστόσο, πρέπει να είναι συμφωνημένο σε εθνική κλίμακα, ενώ το δυσκολότερο μέρος του παραμένει ο διυπουργικός συντονισμός, για τον οποίο αναμένουμε να δούμε ρεαλιστικές λύσεις. Οι περιοχές που απαιτούν ακριβή συντονισμό είναι πολλές: τα εργαλεία χρηματοδότησης, τα φορολογικά κίνητρα, οι μηχανισμοί παραγωγής καινοτομίας η αναβάθμιση δεξιοτήτων, η μείωση της γραφειοκρατίας στη Διοίκηση είναι οι κυριότερες από αυτές. Ακόμη και μία περιοχή αν υστερήσει, φρενάρει τις υπόλοιπες και η συνολική επιβράδυνση είναι μεγάλη.

Κομβικό ρόλο στον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας παίζει η Βίβλος Ψηφιακού Μετασχηματισμού που εκπονήθηκε από την Κυβέρνηση και η οποία αναλύει την ψηφιακή στρατηγική για την κρισιμότερη ίσως περίοδο μετασχηματισμού: την πενταετία 2020 – 2025. Είναι η απαραίτητη πυξίδα που περιλαμβάνει 450 έργα προϋπολογισμού € 7 δισ., όπου όμως ατυχώς απουσιάζουν τα έργα για την ενδυνάμωση των επιχειρήσεων για δράσεις Industry 4.0. Εξαίρεση αποτελούν 20 έργα που προτείνονται, τα οποία όμως δεν μπορούν να σηκώσουν το βάρος του μετασχηματισμού προς την 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Το κράτος τα πήγε πολύ καλά στην περίοδο της πανδημίας με την ψηφιοποίηση μιας σειράς διαδικασιών που απλοποίησαν την καθημερινότητα του πολίτη. Με αυτό ως εφαλτήριο, τώρα είναι η στιγμή να σχεδιάσει και να υλοποιήσει με ταχύτητα τον ψηφιακό μετασχηματισμό προς την 4ΒΕ για το σύνολο της οικονομίας, αν θέλουμε να αυξήσουμε τις πιθανότητες επιτυχίας.

Σε κάθε περίπτωση, η συμμετοχή στην 4ΒΕ είναι εντέλει ευθύνη των επιχειρήσεων. Από την μία δεν υφίσταται κανένας λόγος να επαναπαυτούν περιμένοντας μέχρι το κράτος να «αρχίσει την επανάσταση» -αλλά δυστυχώς σήμερα οι ελληνικές επιχειρήσεις εξακολουθούν να μην επενδύουν σε τεχνολογίες αιχμής, εμμένοντας σε τεχνολογίες που έχουν ήδη ξεπεραστεί. Από την άλλη, παραφράζοντας τον γκουρού του μάνατζμεντ Charles Handy, ελπίζουμε να ενεργοποιηθεί στο άμεσο μέλλον το φαινόμενο του «ελέφαντα και των ψύλλων». Μόλις οι κολοσσοί και οι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις αρχίσουν να επενδύουν στη χώρα μας -κάτι που έχει ήδη ξεκινήσει- όλο το οικοσύστημα γύρω τους θα αρχίσει να κινητοποιείται διότι τρέφεται από αυτούς. Εδώ πρέπει να γίνει ειδική μνεία για τις ελληνικές ΜμΕ, οι οποίες, λόγω των εγγενών μικρών μεγεθών και της χαμηλής τους παραγωγικότητας βρίσκονται εγκλωβισμένες σε έναν θανάσιμο τέλμα: πρέπει να σπεύσουν στην ενσωμάτωση των τεχνολογιών της 4ΒΕ, αλλά μέχρι σήμερα αδυνατούν να το πράξουν. Διαπιστώνουμε ότι το νέο ΕΣΠΑ, έχοντας θέσει τα κατάλληλα κριτήρια για την ενίσχυση επενδύσεων με υψηλή τεχνολογική ένταση, κινείται προς την σωστή κατεύθυνση και μπορεί να τις βοηθήσει να κρατηθούν στην επιφάνεια της ανταγωνιστικότητας και του εκσυγχρονισμού. Επιπλέον, φαίνεται ότι μπορεί να το πετύχει χωρίς να πέφτει στην παγίδα να προτείνει «μία λύση για όλους», επειδή δείχνει να προσαρμόζει τις προσκλήσεις του για επενδύσεις στις εκάστοτε ανάγκες των ΜμΕ.

Σήμερα η ταχύτητα μετάβασης στην Βιομηχανία 4.0 είναι κρισιμότερη από ποτέ. Γιατί όμως; Επειδή έχει επιτευχθεί η «μεγάλη σύγκλιση» των τεχνολογιών και τα πράγματα εξελίσσονται με επιταχυνόμενους ρυθμούς. Συνεπώς η χάραξη στρατηγικής για την 4ΒΕ για εκείνες τις επιχειρήσεις που βρίσκονται ακόμη σε αναζήτηση είναι επιτακτική, αλλιώς δεν θα προλάβουν. Σε κάθε περίπτωση, η αναβάθμιση των μοντέλων λειτουργίας των επιχειρήσεων, αλλά και λήψης αποφάσεων με πιο αυτόνομο πρότυπο της Βιομηχανίας 4.0, πρέπει να είναι η βασική κατεύθυνση για την εισαγωγή των τεχνολογιών που την υποστηρίζουν. Οι επιχειρήσεις οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι οι τεχνολογίες αυτές δεν είναι εξωτικές, πανάκριβες και απροσπέλαστες, ούτε βρίσκονται πλέον σε πειραματικό στάδιο· είναι απαραίτητα και δοκιμασμένα εργαλεία που θα τους επιτρέψουν να κάνουν το άλμα προς την 4ΒΕ και να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους. Για παράδειγμα στις επενδύσεις τεχνολογιών υπολογιστικού νέφους (cloud) ή ηλεκτρονικής τιμολόγησης οι ελληνικές επιχειρήσεις βρίσκονται στην προτελευταία (27η) θέση στην ΕΕ. Ας κοιτάξουν γύρω τους στην Ευρώπη: συγκρίσιμες χώρες, όπως η Δανία, το Βέλγιο και η Πορτογαλία είναι πολύ πιο μπροστά. Μάλιστα αυτές οι ίδιες χώρες έχουν κινηθεί -μέσα στην πανδημία- με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα από εμάς. Είναι φανερό ότι έχουν συνειδητοποιήσει την κρισιμότητα της συγκυρίας.

Τα πράγματα, πιστεύουμε, είναι ξεκάθαρα: Ακόμη κι αν το παράθυρο της ευκαιρίας είναι μόλις «μια αστραπή» πάλι προλαβαίνουμε. Αρκεί τα βήματα μετάβασης προς την Βιομηχανία 4.0 -τα οποία, όπως είπαμε, τα ξέρουμε πλέον- να είναι συγκεκριμένα, να γίνουν άμεσα, και ο βηματισμός να είναι τολμηρός, γρήγορος και χωρίς πισωγυρίσματα.