Υποχρέωση Καθιέρωσης Εσωτερικών Διαύλων Αναφοράς στον Ιδιωτικό Τομέα σε Συμμόρφωση με τον Νόμο 4990/2022 για την Προστασία Προσώπων που αναφέρουν παραβάσεις του ενωσιακού δικαίου

Δρ. Αναστασία Σωτηροπούλου
Δικηγόρος, Διδάκτωρ Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Γέιλ
Νομική Συνεργάτης Αν. Διοικητή Εθνικής Αρχής Διαφάνειας

Άρθρο στο Μηνιαίο Ενημερωτικό Δελτίο ΣΕΒ – Ρυθμιστικό Περιβάλλον και Επιχειρήσεις –  30 Νοεμβρίου 2022

Με το Μέρος Α’ του ν. 4990/2022 (ΦΕΚ A’ 210/11.11.2022), ενσωματώθηκε στη χώρα μας η Οδηγία 2019/1937 για την προστασία προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις. Βασικός στόχος του νέου αυτού πλαισίου είναι η διασφάλιση μιας ισορροπημένης και αποτελεσματικής προστασίας των προσώπων τα οποία έχοντας ανακαλύψει παραβιάσεις του ενωσιακού δικαίου, προβαίνουν σε αναφορές, συμβάλλοντας καθοριστικά στην αποκάλυψη και στην πρόληψή τους.

Ο νόμος εφαρμόζεται στις περιπτώσεις αναφοράς παραβιάσεων ενωσιακού δικαίου στους τομείς των δημοσίων συμβάσεων, χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και πρόληψης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, της ασφάλειας και της συμμόρφωσης των προϊόντων, της ασφάλειας των μεταφορών, της προστασίας του περιβάλλοντος, της προστασίας από την ακτινοβολία και της πυρηνικής ασφάλειας, της ασφάλειας των τροφίμων και των ζωοτροφών, της υγείας και της καλής μεταχείρισης των ζώων, της δημόσιας υγείας, της προστασίας των καταναλωτών, της προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, καθώς και στις περιπτώσεις αναφοράς παραβιάσεων που θίγουν τα οικονομικά συμφέροντα της Ένωσης, ή που σχετίζονται με την εσωτερική αγορά. Ωστόσο, ο νόμος δεν εφαρμόζεται σε παραβιάσεις που άπτονται ζητημάτων άμυνας και ασφάλειας.

Η προστασία από αντίποινα, όπως απόλυση, στέρηση προαγωγής, εκφοβισμός, παρενόχληση, διάκριση, ή αρνητική αξιολόγηση, παρέχεται σε πρόσωπα τα οποία απασχολούνται στον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα και απέκτησαν πληροφορίες σχετικά με παραβιάσεις στο πλαίσιο της εργασίας τους και συγκεκριμένα σε εργαζόμενους, δημόσιους υπαλλήλους, μη μισθωτούς, αυτοαπασχολούμενους, συμβούλους, εργαζόμενους κατ’ οίκον, μετόχους και πρόσωπα που ανήκουν στο διοικητικό, διαχειριστικό ή εποπτικό όργανο μιας επιχείρησης, καθώς και σε οποιαδήποτε πρόσωπα εργάζονται υπό την εποπτεία και τις οδηγίες αναδόχων, υπεργολάβων και προμηθευτών και σε πρόσωπα που προβαίνουν σε δημόσια αποκάλυψη.

Η υποχρέωση καθιέρωσης εσωτερικών διαύλων αναφοράς αφορά τόσο στον δημόσιο όσο και τον ιδιωτικό τομέα, ενώ η Εθνική Αρχή Διαφάνειας (Ε.Α.Δ.) αναλαμβάνει την αρμοδιότητα να λειτουργεί ως εξωτερικός δίαυλος, χωρίς να διακόπτεται η λειτουργία ισχυόντων συστημάτων αναφορών άλλων αρχών ή φορέων, όπως η Επιτροπή Ανταγωνισμού.

Ειδικότερα, ως προς τον ιδιωτικό τομέα και την καθιέρωση εσωτερικών διαύλων αναφοράς, όσοι φορείς απασχολούν περισσότερους από 50 εργαζόμενους ταυτόχρονα εντός ενός έτους, ανεξάρτητα από τη φύση των δραστηριοτήτων τους, υποχρεούνται να ορίσουν Υπεύθυνο Παραλαβής και Παρακολούθησης Αναφορών (Υ.Π.Π.Α.) σχετικά με παραβιάσεις που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του νόμου. Οι φορείς με λιγότερους από 50 εργαζόμενους δύνανται, εφόσον το επιλέξουν, να ορίσουν Υ.Π.Π.Α. Η υποχρέωση ορισμού Υ.Π.Π.Α. ισχύει ανεξάρτητα από τον αριθμό των εργαζομένων για τους φορείς ιδιωτικού τομέα που δραστηριοποιούνται στους τομείς χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, μεταφορών και περιβάλλοντος, καθώς και στους φορείς οι οποίοι λειτουργούν βάσει απόφασης έγκρισης περιβαλλοντικών όρων ή των οποίων οι δραστηριότητες δύνανται από τη φύση τους να προκαλέσουν κίνδυνο για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Οι Κωδικοί Αριθμοί Δραστηριότητας (ΚΑΔ) των συγκεκριμένων επιχειρήσεων αναμένεται να προσδιοριστούν με Κοινή Απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης και του κατά περίπτωση αρμόδιου Υπουργού.

Ο Υ.Π.Π.Α. φορέα ιδιωτικού τομέα ορίζεται τουλάχιστον για ένα ημερολογιακό έτος και μπορεί να είναι είτε εργαζόμενος του φορέα είτε τρίτο πρόσωπο υπαγόμενο και στις δύο περιπτώσεις στο ανώτατο διοικητικό όργανο του φορέα. Ο Υ.Π.Π.Α. οφείλει να ενεργεί με βάση τις αρχές της ακεραιότητας, της αντικειμενικότητας, της αμεροληψίας, της διαφάνειας και της κοινωνικής υπευθυνότητας, ενώ οφείλει να απέχει από τη διαχείριση υποθέσεων που μπορεί να εγείρουν ζητήματα σύγκρουσης συμφερόντων. Ο Υ.Π.Π.Α. ενημερώνει για τη δυνατότητα υποβολής εσωτερικής αναφοράς, παραλαμβάνει τις αναφορές που υποβάλλονται γραπτώς ή προφορικώς ή μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας που έχει διαμορφωθεί και λειτουργεί στον διαδικτυακό τόπο του φορέα και προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες προκειμένου να επιληφθούν της αναφοράς τα αρμόδια όργανα του φορέα ή οι αρμόδιοι κατά περίπτωση φορείς, διασφαλίζοντας την προστασία της εμπιστευτικότητας της ταυτότητας του προσώπου που υποβάλλει την αναφορά, καθώς και κάθε τρίτου που κατονομάζεται σε αυτή. Ο ορισμός Υ.Π.Π.Α. στους φορείς του ιδιωτικού τομέα δεν αποκλείει την απευθείας αναφορά στην Ε.Α.Δ., όταν ο αναφέρων εύλογα θεωρεί ότι δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά η αναφορά του από τον Υ.Π.Π.Α. ή υπάρχει κίνδυνος αντιποίνων.

Η διαδικασία υποβολής, παραλαβής και παρακολούθησης της αναφοράς τόσο για τους φορείς δημοσίου όσο και για τους φορείς ιδιωτικού τομέα θα εξειδικευθεί με κοινή απόφαση των Υπουργών Δικαιοσύνης, Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων και Εσωτερικών. Περαιτέρω, οι όροι σύστασης και λειτουργίας της ηλεκτρονικής πλατφόρμας υποβολής ηλεκτρονικών αναφορών στους φορείς δημοσίου και ιδιωτικού τομέα και στην Ε.Α.Δ., θα προσδιοριστούν με κοινή απόφαση των Υπουργών Δικαιοσύνης και Ψηφιακής Διακυβέρνησης.

Ο νόμος επιβάλλει ποινή φυλάκισης και χρηματική ποινή στα πρόσωπα τα οποία παρεμποδίζουν την υποβολή αναφοράς ή προβαίνουν σε αντίποινα ή κακόβουλες διαδικασίες σε βάρος των προσώπων που προστατεύονται από τον νόμο ή παραβιάζουν την υποχρέωση τήρησης του εμπιστευτικού χαρακτήρα. Περαιτέρω, προβλέπει και ευθύνη των νομικών προσώπων με την επιβολή διοικητικού προστίμου ύψους μεταξύ 10.000-500.000 ευρώ, όταν οι παραπάνω παραβάσεις τελέστηκαν προς όφελος ή για λογαριασμό τους. Σε περίπτωση ψευδών αναφορών επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών και χρηματική ποινή.

Οι επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα με 50 έως 249 εργαζομένους οφείλουν να συμμορφωθούν με την υποχρέωση θέσπισης εσωτερικού διαύλου αναφοράς έως 17.12.2023, ενώ οι επιχειρήσεις με πάνω από 249 εργαζόμενους μέχρι 11.05.2023. Εντός δύο μηνών από τη συμμόρφωσή τους, οι επιχειρήσεις οφείλουν να ενημερώσουν σχετικά την Επιθεώρηση Εργασίας ή τον αρμόδιο εποπτικό φορέα, σε περίπτωση υποχρέωσης καθιέρωσης Υ.Π.Π.Α. ανεξάρτητα από τον αριθμό των εργαζομένων. Παραβίαση της εν λόγω υποχρέωσης επισύρει πρόστιμο το ύψος του οποίου και τα κριτήρια προσδιορισμού του θα καθοριστούν με κοινή Απόφαση των Υπουργών Δικαιοσύνης, Οικονομικών και Ανάπτυξης και Επενδύσεων.

Για την Εθνική Αρχή Διαφάνειας πατήστε εδώ