Ομιλία του Προέδρου ΣΕΒ, κ. Δημήτρη Δασκαλόπουλου στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Αλέξανδρου Α. Βουσβούνη με τίτλο «ΕΤΕΒΑ 1963 – 2002», 11/11/2010

Θα ξεκινήσω τη δική μου τοποθέτηση κάπως ανορθόδοξα για μία παρουσίαση βιβλίου. Θέλω να αναφερθώ σε μία πολύ σημαντική για εμάς, ως οικογένεια, εμπειρία του ιδρυτή της ΔΕΛΤΑ και πατέρα μου, του Αριστείδη Δασκαλόπουλου. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 πλησίασε την ΕΤΕΒΑ, όταν και οι δύο ήταν στα πρώτα τους βήματα. Το αίτημά του ήταν απλό: είχε ένα όραμα να φύγει από το υπόγειο της οδού Διδότου όπου έφτιαχνε γιαούρτια και να κτίσει μία σύγχρονη γαλακτοκομία, αρχίζοντας με ένα εργοστάσιο γάλακτος και ήθελε, προφανώς, κεφάλαια. Την εποχή εκείνη, καμία τράπεζα δεν έδινε δάνειο χωρίς γερές εμπράγματες ασφάλειες. Ο Αριστείδης είχε να προσφέρει μόνο το οικόπεδο πάνω στο οποίο ήθελε να κατασκευάσει το εργοστάσιο –με αξία σαφώς υποδεέστερη του ύψους του δανείου που επιζητούσε. Στο αίτημά του, μέχρι εκείνη τη στιγμή, δεν είχε βρει ανταπόκριση.

Στους ανθρώπους της ΕΤΕΒΑ βρήκε πρόθυμους συνομιλητές. Μίλησε, εξήγησε και έπεισε. Πολύ αργότερα, έμαθε πως δεν είχε πείσει μόνο με τα λογικά επιχειρήματά του –που ήταν και πολλά και ορθά. Εκείνο που, τελικά, μέτρησε για την ΕΤΕΒΑ ήταν το όραμα που είχε και η θέρμη με την οποία το υποστήριξε. Πήρε το δάνειο και προχώρησε στην υλοποίηση της επένδυσής του. Κάποια στιγμή, χωρίς καμία προειδοποίηση, μέρος της ηγεσίας της ΕΤΕΒΑ ήρθε να τον επισκεφτεί, πρωί – πρωί, στο εργοστάσιο. Ρώτησαν τον φύλακα πού είναι ο κ. Δασκαλόπουλος και εκείνος απορημένος, λες και η ερώτηση μπορούσε να είχε κάποια άλλη απάντηση, τους είπε: «Μα στο εργοστάσιο…». Ευχαρίστησαν και προχώρησαν για να βρουν τον κυρ – Αριστείδη, όπως τον αποκαλούσαν όλοι, με τις γαλότσες, μέσα στα μηχανήματα, να επιβλέπει την εμφιάλωση και να συζητά με τους εργάτες. Απ’ ό,τι γνωρίζω, η ΕΤΕΒΑ δεν επισκέφτηκε ξανά ποτέ το εργοστάσιο –τουλάχιστον έτσι ξαφνικά. Γιατί ήταν ήδη σίγουρο ότι η επιλογή τους είχε δικαιωθεί. Έτσι λοιπόν ξεκίνησε η ιστορία στην οποία το εργοστάσιο έγινε εργοστάσια και η τότε Πρότυπος Βιομηχανία Γάλακτος Α. Δασκαλόπουλος Α.Ε. έγινε αργότερα η μεγαλύτερη εταιρεία τροφίμων στην Ελλάδα.

Η νοοτροπία αυτή μας φαίνεται σήμερα, και σωστά, πως ανήκει σε άλλη εποχή. Ήταν, όμως, αυτή η νοοτροπία –που, σήμερα, επίσημα, θα αποκαλούσαμε «εταιρική κουλτούρα», που έκανε την ΕΤΕΒΑ αφενός πετυχημένη ως θεσμό αφετέρου κρίσιμα χρήσιμη στην ανάπτυξη της χώρας. Ο Αλέξανδρος Βουσβούνης την αποδίδει άριστα στο βιβλίο του. Δεν θα μπορούσα να την αποδώσω καλύτερα, οπότε θα μου επιτρέψετε να την επαναλάβω με τα δικά του λόγια:

«Τα στοιχεία που χαρακτήριζαν την κουλτούρα της ΕΤΕΒΑ ήταν ενδεικτικά η ανοιχτή συζήτηση των θεμάτων και η συλλογική λήψη αποφάσεων με συναινετικές διαδικασίες. Η λήψη αποφάσεων πολιτικής και ανάληψης κινδύνων μετά από εις βάθος μελέτη των θεμάτων χωρίς σκοπιμότητες που ξεπερνούσαν το ρόλο της. Η σύνταξη αναλυτικών μελετών σκοπιμότητας για κάθε απόφαση χρηματοδότησης μετά από πλήρη κατανόηση όλων των πτυχών της επιχείρησης και του κλάδου. Η διαμόρφωση φιλικών σχέσεων με τους πελάτες και η αντιμετώπισή τους ως συνεργατών. Η έφεση για την ανάληψη πρωτοβουλιών ευρύτερου αναπτυξιακού ενδιαφέροντος… και γενικά η τάση για ευρύτερη προσφορά στην οικονομία της χώρας.»

Εδώ, είναι ευδιάκριτα ορισμένα χαρακτηριστικά κοινά σε όλες τις πετυχημένες αναπτυξιακές προσπάθειες –σε όλα τα αναπτυξιακά μοντέλα. Συγκεκριμένα, αναφέρομαι:

• Στην ύπαρξη μιας αντίληψης πρωτοκαθεδρίας του δημόσιου συμφέροντος –διάβαζε «…τάση για ευρύτερη προσφορά στην οικονομία της χώρας» από το κείμενο του Αλέξανδρου Βουσβούνη.
• Στην αντικειμενικότητα και την ευθυκρισία –διάβαζε «…μετά από εις βάθος μελέτη των θεμάτων χωρίς σκοπιμότητες που ξεπερνούσαν το ρόλο της».
• Στην ασυμπλεγμάτιστη συνεργασία με το διεθνές κεφάλαιο –διάβαζε «…μία συμπαγής και ενεργή μειοψηφία ξένων τραπεζών».
• Στην ανάληψη κινδύνων με ευρύτητα αντίληψης –διάβαζε «…πλήρη κατανόηση όλων των πτυχών της επιχείρησης και του κλάδου».

Στη χώρα μας, η αδυναμία μας να προσδώσουμε σε όλους μας τους θεσμούς, ευρύτερα, τα εξαιρετικά χαρακτηριστικά, που με τόση απλοχεριά βρέθηκαν στην ΕΤΕΒΑ, αποτελεί, ίσως, έναν από τους βασικούς παράγοντες που ευθύνονται για τη σημερινή κατάσταση της χώρας. Αν είχαμε φροντίσει να τα διατηρήσουμε, είναι απόλυτα σίγουρο ότι η πορεία της οικονομίας μας θα ήταν σήμερα σε πολύ διαφορετική ρότα.

Η ΕΤΕΒΑ ουσιαστικά λειτούργησε ως το πρώτο venture capital στην Ελλάδα –σε μία πρωτόλεια μορφή. Η δουλειά της ΕΤΕΒΑ ήταν η ενασχόληση με την πραγματική οικονομία και η ενίσχυση της πρωτοβουλίας, της καινοτομίας και της τόλμης.

Για πάνω από 20 χρόνια η ΕΤΕΒΑ με τις πράξεις της έμεινε πιστή στο όραμα της εκβιομηχάνισης, που συνεισφέρει στην ανταγωνιστική ανάπτυξη. Το υπηρέτησε με συνέπεια και αποτελεσματικότητα, στηρίζοντας εκείνους τους δημιουργούς που το πραγματοποιούσαν.

Σήμερα ζούμε, παγκόσμια, τις επιπτώσεις από την κατάρρευση της οικονομίας – καζίνο που έφερε η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Η κρίση είναι ακόμη εδώ και θα παραμείνει μαζί μας για αρκετά χρόνια ακόμη –με άγνωστες μάλιστα συνέπειες στις γεωπολιτικές ισορροπίες και στην κοινωνική συνοχή. Ένα πράγμα, πάντως, είναι βέβαιο: κανένας σχεδιασμός εξόδου από την κρίση δεν μπορεί παρά να εμπεριέχει την «επιστροφή» στην πραγματική, στην παραγωγική οικονομία. Στην Ελλάδα του σήμερα, που πέρασε από την εκβιομηχάνιση στην αποβιομηχάνιση και από την ανάπτυξη στην (συγχωρέστε τον νεολογισμό) «από-ανάπτυξη» (για να μην χρησιμοποιήσω τον όρο «υπό-ανάπτυξη»), αναπόφευκτα αναπολούμε την εποχή όπου κυριάρχησαν οι αρχές και αξίες της ΕΤΕΒΑ από τη μια πλευρά και ανθρώπων όπως ο Αριστείδης Δασκαλόπουλος από την άλλη.

Σήμερα, έχουμε φτάσει στο σημείο να αναμασάμε τη φράση «η Ελλάδα δεν παράγει τίποτα» και να μένουμε άλογοι μπροστά στο αμέσως επόμενο ερώτημα, που νομοτελειακά προκύπτει «από πού θα προέλθει η μελλοντική ανάπτυξη;».

Τι μεσολάβησε, λοιπόν, από τότε μέχρι σήμερα ώστε να έχουμε περάσει από την ταχεία ανάπτυξη στην οικονομική κατάρρευση, από τη δημιουργική δράση στον φόβο για το μέλλον;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ευρύ άνοιγμα των αγορών που έφερε η παγκοσμιοποίηση, δημιούργησε νέες –απαιτητικά πιεστικές– συνθήκες ανταγωνισμού σε όλες τις χώρες, αλλά κυρίως στις μικρότερες –όπως η δική μας. Ενώ, όμως, άλλες οικονομίες που μοιάζουν με τη δική μας κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του νέου παγκόσμιου οικονομικού περιβάλλοντος, εμείς αποτύχαμε τραγικά – ουσιαστικά επειδή δεν αναδεχτήκαμε καν την πρόκληση.

Σε μία εποχή όπου όλα κάλπαζαν μπροστά, εμείς πορευτήκαμε κοιτάζοντας πίσω. Όταν σε όλη την Ευρώπη λαοί και κυβερνήσεις αναζητούσαν νέους ρόλους για τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα, εμείς επιδοθήκαμε στη δημιουργία ενός πολυδαίδαλου κράτους. Όταν οι άλλοι συνειδητοποιούσαν τα τεράστια προβλήματα του ευρωπαϊκού μοντέλου –με τις αρνητικές δημογραφικές εξελίξεις σε πρώτο πλάνο– εμείς αλόγιστα ξοδεύαμε τα αποθεματικά των Ταμείων, μοιράζοντας περισσότερα προνόμια. Όταν οι εταίροι μας χρησιμοποιούσαν τους πόρους των κοινοτικών διαρθρωτικών ταμείων για να κατασκευάσουν τις υποδομές τους, εμείς φτιάχναμε πλατείες, χτίζαμε πολυτελή σπίτια και αγοράζαμε εξίσου πολυτελή αυτοκίνητα. Όταν η παγκόσμια οικονομία χόρευε στον ρυθμό του ανταγωνισμού, εμείς προστατεύαμε αγορές και περιχαρακώναμε επαγγέλματα. Ανενδοίαστα, αναγάγαμε την πελατειακή συναλλαγή σε καθοριστικό παράγοντα της απασχόλησης, της επένδυσης, της ψήφου. Εγκαταλείψαμε την αξία της σκληρής δουλειάς και της συνέπειας και ασπαστήκαμε τη σειρήνα του εύκολου κέρδους και της ήσσονος προσπάθειας, απολαμβάνοντας ανέφελη ζωή με δανεικά και επιδοτήσεις. Και για κάθε πρόβλημα είχαμε μία λύση και μόνο: το Κράτος. Λες και το Κράτος δεν ήμασταν εμείς.

Σήμερα, πληρώνουμε το κόστος αυτής της ψεύτικης ευδαιμονίας. Το κόστος ενός αναξιόπιστου στα μάτια της κοινωνίας πολιτικού συστήματος, που εμφανίζεται ανίκανο να διαχειριστεί την κρίση –πολύ περισσότερο να προσφέρει όραμα. Μίας παρασιτικής νοοτροπίας, που ξέρει μόνο να διεκδικεί και όχι να προσφέρει. Ενός κομματοκρατούμενου και παρεμβατικού Κράτους, που παρέδωσε τους πόρους στη νομή των συντεχνιών και των «ημετέρων», που έπνιξε τη δημιουργικότητα και δαιμονοποίησε την επιχειρηματικότητα.

Για όλα αυτά, σήμερα, κοιτάμε την εθνική πτώχευση στα μάτια. Για να την αποφύγουμε θα χρειαστεί πρώτα απ’ όλα αδιάλειπτη διάθεση να εγκαταλείψουμε το παρελθόν, σκληρή πειθαρχία, και σταθερή απόφαση να πληρώσουμε το κόστος της αλλαγής. Διότι, στο σημείο που φτάσαμε, δεν υπάρχει έξοδος από την κρίση χωρίς επώδυνο κόστος. Το πελατειακό και αναχρονιστικό Κράτος πρέπει να καταλυθεί τώρα και ν’ αντικατασταθεί από μια νέα υποδομή στην υπηρεσία του πολίτη και της παραγωγικής οικονομίας. Αν δεν αλλάξει το Κράτος, δεν μπορεί να αλλάξει ο τόπος. Πρέπει, επιτέλους, να δώσουμε διέξοδο στις δημιουργικές, δυναμικές, πρωτοπόρες δυνάμεις αυτού του τόπου, που με κάθε μέσο υποβαθμίσαμε και υπονομεύσαμε όλα αυτά τα χρόνια. Υπάρχουν και σήμερα, είναι οι μόνες που μπορούν να χαρίσουν ξανά ελπίδα και προοπτική. Πρέπει να ξαναβρούμε και να αγκαλιάσουμε τις αξίες που χάσαμε για να κερδίσουμε πάλι το μέλλον μας. Να βρούμε τον δρόμο για την ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας, δρόμος που υπάρχει μόνο με τις αξίες που ξεχάσαμε και που, τόσο άριστα άλλοτε, εκπροσώπησε η ΕΤΕΒΑ.

Θα κλείσω εκφράζοντας την ευχή το θαυμάσιο βιβλίο του Αλέξανδρου Βουσβούνη να αποτελέσει ένα έναυσμα να υπάρξουν και άλλες μελέτες για τη μεταπολεμική οικονομική ιστορία της Ελλάδας –που είναι ταυτόχρονα μελέτες και για τις αξίες της κοινωνίας μας. Έχουμε πολλά να μάθουμε, έχουμε εκτεταμένη αυτοκριτική να κάνουμε –αν θέλουμε να ξαναβρούμε ένα μέλλον προόδου και ελπίδας.