Συμφωνία για το ταμείο ανάκαμψης και το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο
Ύστερα από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις οι οποίες διήρκεσαν σχεδόν πέντε μέρες, οι ηγέτες των κρατών μελών της ΕΕ κατέληξαν σε συμφωνία σχετικά με το Next Generation EU (που αποτελεί έκτακτο εργαλείο καταπολέμησης των επιπτώσεων της παρούσας κρίσης) καθώς και για τον τακτικό προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027.
Όσον αναφορά στο Νext Generation EU, o συνολικός προϋπολογισμός παραμένει στα € 750 δις όπως είχε προταθεί αρχικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ωστόσο, έχουν υπάρξει σημαντικές αλλαγές ώστε να καταστεί εφικτός ένα συμβιβασμός.
Πρώτα απ’ όλα, έχει αλλάξει η αναλογία επιχορηγήσεων/δανείων. Ενώ η αρχική πρόταση της Επιτροπής πρόβλεπε € 500 δις για επιχορηγήσεις και € 250 δις για δάνεια, η τελική συμφωνία προβλέπει σημαντική μείωση των επιχορηγήσεων (€ 390 δις) και, κατά συνέπεια, ανάλογη αύξηση των δανείων (€ 360 δις). Ταυτοχρόνως, έχουν υπάρξει και σημαντικές αλλαγές στην κατανομή των πόρων εντός του Next Generation EU.
Το Ταμείο Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης, που θα λειτουργήσει ουσιαστικά ως ένα μεγάλο ΠΔΕ και αποτελούσε μακράν το μεγαλύτερο χρηματοδοτικό εργαλείο στην αρχική πρόταση με € 560 δις, ενισχύεται σημαντικά με επιπλέον πόρους € 112,5 δις. Από τα συνολικά € 672,5 δις (90% του συνολικού πακέτου), τα € 360 αφορούν επιχορηγήσεις και τα € 312,5 δις δάνεια τα οποία θα δοθούν προς τα κράτη μέλη με εξαιρετικά ευνοϊκούς όρους.
Η εκταμίευση των πόρων του Ταμείου Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης θα γίνει βάσει εθνικών σχεδίων τα οποία θα πρέπει να υποβληθούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή η οποία θα έχει δύο μήνες για να τα αξιολογήσει. Σε δεύτερο στάδιο, και υπό την προϋπόθεση ότι έχει υπάρξει θετική αξιολόγηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συμβούλιο της ΕΕ θα πρέπει να εγκρίνει το εθνικό σχέδιο με ειδική πλειοψηφία εντός τεσσάρων εβδομάδων.
Κρίσιμη παράμετρος στην όλη διαδικασία είναι η υλοποίηση των δράσεων εντός του χρονικού ορίζοντα που προβλέπεται που είναι και ιδιαιτέρα απαιτητικός. Πιο συγκεκριμένα, το σύνολο των πόρων που δικαιούται η κάθε χώρα θα πρέπει να έχει δεσμευτεί μέχρι το 2023 με πληρωμές μέχρι το 2026. Ως εκ τούτου, η πρόκληση για την Ελλάδα θα είναι να μπορέσει να δημιουργήσει έναν ευέλικτο και αποτελεσματικό μηχανισμό υλοποίησης των έργων ώστε να αξιοποιηθούν οι πόροι εντός εξαετίας. Με δεδομένο ότι η υλοποίηση των ΕΣΠΑ διαχρονικά έχει γίνει με μεγάλες καθυστερήσεις και μεικτά αποτελέσματα, είναι σαφές ότι απαιτείται νέα προσέγγιση στη διαχείριση του εν λόγω αναπτυξιακού πακέτου.
Η σημαντική αύξηση των πόρων του Ταμείου Ανθεκτικότητας και Ανάπτυξης έχει ως συνέπεια τη μείωση ή και κατάργηση άλλων εργαλείων που είχαν προταθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Χαρακτηριστικά, στη συμφωνία που επετεύχθη απουσιάζει το Μέσο Φερεγγυότητας το οποίο είχε προταθεί ως ένας μηχανισμός ο οποίος θα βοηθούσε, κατά τα άλλα, βιώσιμες εταιρείες σε περιφέρεις που πλήττονταν δυσανάλογα από την κρίση, να παραμείνουν φερέγγυες μέσω π.χ. στοχευμένης κεφαλαιακής ένεσης. Βάσει εγγύησης € 26 δις από το Ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, το εν λόγω μέσο απέβλεπε στην κινητοποίηση έως € 150 δις μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.
Όσον αναφορά στο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο για την περίοδο 2021-2027, η τελική συμφωνία προβλέπει προϋπολογισμό συνολικού ύψους € 1,074 τρις, δηλαδή μία μείωση € 25 δις σε σχέση με την πρόταση της Επιτροπής τον Μάιο. Ωστόσο, θετική εξέλιξη για την Ελλάδα αποτελεί το γεγονός ότι οι πόροι συνοχής (τα ΕΣΠΑ) δεν υπέστησαν περικοπές και μάλιστα αυξήθηκαν οριακά από € 373,2 δις σε € 377,8 δις. Ταυτοχρόνως, ως θετικό πρέπει να αποτιμηθεί το γεγονός ότι σε αντίθεση με την αρχική πρόταση της Επιτροπής που είχε προτείνει αύξηση της εθνικής συμμετοχής για το ΕΣΠΑ από 15% σε 30%, η συμφωνία που επετεύχθη το επαναφέρει στο 15%, όπως δηλαδή είναι κατά το τρέχον ΕΣΠΑ.
Τέλος, η απόφαση του Συμβουλίου θεσπίζει καταρχήν μία σειρά νέων πόρων που έχουν ως στόχο να διευκολύνουν την αποπληρωμή του Next Generation EU σε βάθος χρόνου. Ως πρώτο βήμα θεσπίζεται από 1/1/2021 ένας «πανευρωπαϊκός» φόρος € 0,8 ανά κιλό επί των μη ανακυκλώσιμων πλαστικών συσκευασμάτων. Ταυτοχρόνως, τα κράτη μέλη καλούν την Επιτροπή να επεξεργαστεί σχέδια για έναν ψηφιακό φόρο και ένα διασυνοριακό μηχανισμό προσαρμογής άνθρακα με στόχο να εφαρμοστούν το αργότερο έως την 1/1/2023 καθώς και να καταθέσει πρόταση για αναμόρφωση του Συστήματος Εμπορίου Δικαιωμάτων Άνθρακα με πιθανή επέκτασή του στις αερομεταφορές και στην ναυσιπλοΐα.
Η συμφωνία των κρατών πρέπει τώρα να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, καθώς και να λάβει το πράσινο φως ορισμένων εθνικών κοινοβουλίων.
